برنامه كشوری جامع پیشگیری و كنترل بیماری قلبی و عروقی و عوامل خطرساز آن

متن آموزشی بهورز

 

 مقدمه

بیماری های قلبی عروقی با میزان 46% كل مرگ ها ،اولین علت مرگ در ایران در سال 1380هستند .عمده این مرگ ها ناشی از بیماری عروق كرونر قلب و عوارض ناشی از آن است به طوری كه از 46% كل، 24% مربوط به سكته های قلبی و 10% مربوط به سكته های مغزی او 12% مربوط به سایر بیماری های قلبی عروقی است.

هرروز قلب بیش از صدهزار بار می تپد وخون را به بافت ها واعضای بدن ازمغز تا نوك انگشتان  می رساند.این یك وظیفه بسیار بزرگی است.داشتن یك قلب سالم بسیار حیاتی است.قلب بدون توقف برای سال های طولانی كار می كند تا از زندگی كاملتر و طولانی تر لذت ببریم. میلیون ها نفردارای بیماری قلبی هستند با این وجود یاد گرفته اند زندگی كامل ومولدی داشته باشند.ما در هر سن و جنسی می توانیم در معرض خطر بیماری های قلبی عروقی باشیم اما میتوانیم با یك سری اقدامات بموقع وساده یعنی با دانستن در مورد نحوه تغییرات شیوه زندگی نامناسب وآگاهی از شرایط بروز بیماری های قلبی عروقی ،خطر آن را كاهش دهیم.

قلب

قلب یك پمپ عضلانی است كه برای رساندن خون به تمام قسمتهای بدن طراحی شده است. قلب از دو حفره در پایین بنام بطن و دو حفره در بالا بنام دهلیز تشكیل شده است كه این حفره ها به سرخرگ ها (شریان ها) و سیاهرگ های اصلی بدن مرتبط هستند.قلب با انقباض خودخون را به تمام عضلات و بافت های بدن (اندام ها ،بافت ها،مغز،دست ها و پا ها و..) برای تامین غذا و اكسیژن پمپ می كند. قلب در روز بیش از صد هزار بار می تپدواین یك وظیفه بسیار بزرگ و مهمی است .

یك قلب طبیعی :

• در حدود اندازه یك مشت بسته انسان است .
• در زمان استراحت 6-4 لیتر خون در هر دقیقه پمپ می كند ودر زمان فعالیت این مقدار بیشتر می شود.
• خون را به تمام قسمتهای بدن پمپ می كند.

سكته قلبی

خون حاوی غذا و اكسیژن است واز طریق شریان ها در دسترس ومورد استفاده سلول های اعضای بدن قرار می گیرد. برای خونرسانی به اعضاء بدن خود عضله قلب هم دائما” نیاز به ذخیره اكسیژن دارد . درسطح قلب دو شریان اصلی تغذیه كننده عضله قلب به نام  عروق كرونرراست و چپ  قرار دارند كه عضله قلب اكسیژن و مواد مغذی خود را از طریق انشعابات این دو شریان بدست می آورد.

اگركلسترول و سایر موادچربی موجوددر خون به تدریج دردیواره داخلی شریان های بدن رسوب كنند،ایجاد پلاك هایی در شریان می كنند كه سبب می شوند جدار  شریان در آن منطقه سفت و سخت شود . به این شرایط آترواسكلروز یا تصلب شرائین می گویند.بطور طبیعی رسوب چربی در شریان از كودكی آغاز می شود .البته ممكن است همه شریان ها دچار تصلب شوند اما از همه مهمتر شریان های كرونر قلب و شریان های مغزی هستند .اگر مواد چربی در عروق كرونر قلب رسوب كنند در طول زمان بتدریج پلاك هایی كه ایجاد می كنند ضخیم تر شده و داخل شریان ها را تنگ و باریك می كنند ودر نتیجه آن جریان خون به عضله قلب را كم یا در نهایت متوقف می كنند. به حالتی كه خون ناكافی به عضله قلب می رسد كم خونی عضله قلب یا ایسكمی می گویند.این وضعیت سبب ایجاد درد قلبی می شود. اگر سطح پلاك های چربی در دیواره شریان ترك بخورد یازخمی شود،به علت عبور خون در رگ كم كم روی آن سطح، لخته خون تشكیل می گردد .اگریك لخته خون در شریان باریك شده بطور كامل مسیر جریان خون را مسدود كند،چون عضله قلب از اكسیژن محروم می شود ،آسیب می ببیندوبخشی از بافت عضله قلب كه توسط آن شریان تغذیه می شود، می میرد.پزشكان به این وضعیت حمله قلبی یا در اصطلاح پزشكی به علت آسیب دائمی عضله قلب ،سكته قلبی (انفاركتوس میوكارد) می گویند.

علائم بروز حمله قلبی

احساس پری،احساس فشارآزار دهنده،سنگینی،ناراحتی یا درد در وسط قفسه سینه كه معمولا”بطور ناگهانی رخ دهدو به مدت طولانی برای بیش از چند دقیقه(2 دقیقه) ادامه یابد از علائم بروز حمله قلبی هستند،خصوصا” اگر درد به شانه ها،گردن یا بازوها ،گلو و فك پایین منتشر شود.گاهی افرادی كه دچار درد قلبی می شوند این درد و ناراحتی را بصورت احساس فشار ناشی از ایستادن فردی بر روی قفسه سینه یا احساس فشار ناشی از پیچیدن طناب بدور قفسه سینه شرح می دهند.سایر نشانه هاشامل احساس سبكی سر ، سرگیجه شدید بدون علت ،غش، تنگی نفس(درحال استراحت یا در حال فعالیت)،عرق كردن و ناراحتی معده هستند وممكن است همراه با درد سینه یا تنگی نفس حالت تهوع نیزرخ دهد.باید بخاطر داشت همیشه در حمله قلبی تمام این علائم با هم رخ نمی دهدوممكن است در هرفرد نشانه های مختلفی وجودداشته باشد.

بطور معمول درد و ناراحتی بسیار شدید است ،اما در بعضی موارد ممكن است شدت درد معمولی باشد و گاهی نیزبیمار بعلت خفیف بودن نشانه ها از درخواست كمك خودداری كند.ممكن است در بعضی از بیماران درد سینه وجود نداشته باشد و فقط نشانه هایی ازدرد در بازو یا

گلو داشته باشند.

معمولا” دردهای تیر كشنده جزء علائم قلبی نیستند.درد ناگهانی یا ناراحتی سینه نه تنها برای خود بیمار ترسناك است بلكه برای اطرافیان فرد نیز نگران كننده است .اغلب اوقات وقتی مردم دارای نشانه ها ی حمله قلبی هستند،بطور طبیعی منكر این اتفاق می شوند و امیدوار هستند كه این وضعیت مربوط به شرایط دیگری مانند مشكل سوء هاضمه یا كشیدگی عضلانی سینه باشد،در نتیجه دررفتن به بیمار ستان تاخیر        می كنند.این كار می تواند مرگ آور باشد،زمان در این واقعه بسیار حیاتی است و هر دقیقه برای رسیدن به بیمارستان یا برای دریافت كمك پزشكی ارزش دارد.هر چه درمان زودتر انجام شود،عضله قلب كمترآسیب می بیندو احتمال بقاء افزایش می یابد.

• اگر هر یك از علائم هشدار دهنده حمله قلبی وجود داشته باشد ،دقایق حیاتی نباید تلف شود،باید سریعتراقدام كرد.

اقدامات لازم در مواقع بروزعلائم قلبی

اگراین نشانه ها در فردی رخ دهد و بیش از چند دقیقه ناراحتی ادامه یابد، باید بیمار مستقیما” به بیمارستان  برده شود،پس فورا” اورژانس(فوریت ها) را خبر كنید.اگر اورژانس به دلایلی در دسترس نباشد،هر چه زودتر بیمار رابه بیمار ستانی كه دارای خدمات فوریت های قلبی است، برسانید. در این شرایط بیمارباید استراحت كندو نباید هیچ فعالیتی انجام دهدتا با برانكارد یا صندلی چرخدار به مركز درمانی حمل شود. فعالیت بیمارنیاز به خون و اكسیژن بدن وعضله قلب را ا فزایش می دهد و سبب می شود بخش بیشتری از بافت قلب دچار كم خونی شود و آسیب ببیند. اگر كسی در دسترس نباشد خود بیمار بایدبرای مراجعه به بیمارستان یا تماس با فوریت ها ،اقدام نماید.

اغلب بیمارانی كه به سرعت تحت مراقبت پزشكی لازم قرار می گیرند،بدون این كه عوارض مهمی بوجود آید،بهبود می یابند.با این حال ،كیفیت زندگی بعد از بروزحمله قلبی بستگی به مقدار آسیب عضله قلب دارد.هر چه آسیب كمتر باشد،كیفیت زندگی فرد بهتر می شود. خوشبختانه دارو هایی در حال حاضر موجود هستند كه می توانندلخته خونی را كه شریان قلب را مسدود كرده است ،حل كنند و از بین ببرند.اگر شریان مسدود بعداز حمله قلبی سریعا” باز شود،خصوصا” در یك تا دو ساعت اول بعداز حمله ، مقدار آسیب عضله قلب به مقدار زیادی كاهش می یابدو شانس بقاء و زندگی زیاد می شود. به همین دلیل بیمار باید فوری به بیمارستان مراجعه كند.دلیل مهم دیگر این است كه حمله های قلبی می توانند سبب اختلال جدی ضربان قلب و سبب توقف ناگهانی جریان خون به بدن شوند كه به آن ایست قلبی            می گویند.ایست قلبی ممكن است دارای علائم معمولی یك حمله قلبی باشدیا ممكن است بدون اخطارقبلی سبب افتادن ناگهانی بیمار شود ،در این حالت بیمار به ظاهر مرده بنظر میرسد.ایست قلبی باید هر چه سریعتر به وضعیت طبیعی ضربان قلب برگردد ،درغیر اینصورت بیمار فوت می كند.فقط آمبولانسهای مجهز خاص و بیمارستانها تجهیزات مورد نیاز برای برگرداندن ایست قلبی دارند.

اقدامات لازم در مواقع بروزایست قلبی

ایست قلبی زمانی تشخیص داده می شود كه بیمار بطور ناگهانی بی هوش می شود ونبض ندارد و غالبا” تنفس هم وجود ندارد.اگر یك ایست قلبی در بیمارستان یا آمبولانس رخ دهد،پزشكان یا كاركنان آمبولانس فورا”یك شوك الكتریكی با استفاده از دستگاه مخصوص به بیمار می دهند.این شوك باعث شروع كار دوباره قلب می شود وسپس قلب می تواند مجددا” بطور مؤثر كار خود را انجام دهد.

اگر ایست قلبی در خانه یا خیابان رخ دهد،بیمار زنده نمی ماند،مگر جریان خون و اكسیژن در مدت كوتاهی مجددا” در بدن برقرار شود.این بدین مهنی است كه اگر كسی باید سریعا” احیای قلبی عروقی را شروع كند،كه تركیبی از ماساژ خارجی قلبی و تنفس دهان به دهان است. احیای قلبی عروقی می تواند سبب زنده ماندن بیمار تا رسیدن آمبولانس مجهز شود.هر فرد بزرگسال و نوجوان باید روش احیای قلبی عروقی را یاد بگیرد.

آنژین (درد قلبی)

آنژین همان درد قلبی یا درد قفسه سینه (قفسه صدری) است،اما یك حمله قلبی نیست.وقتی عضله قلب بطور موقت دچار كم خونی می شود واكسیژن كافی به آن نمی رسد ،دردقلبی یا آنژین رخ می دهد.در آنژین برخلاف حمله قلبی ، یك لخته خون مانع جریان خون در عروق كرونر نمی شود،بلكه بطور موقت ذخیره خون كافی به عضله قلب نمی رسد،در نتیجه هیچ آسیبی به قلب نمی رسد. زمانی كه یك بیمار مبتلا به بیماری عروق كرونر می دود یا به سرعت از یك سربالایی یاپله بالا می رود یا خیلی عصبانی ویا هیجان زده می شود،قلب سخت تر كار می كند و اكسیژن بیشتری نیاز دارد.در این شرایط عروق كرونر قلب چون باریك هستند نمی توانند جریان خون مورد نیاز را حمل كنند، لذا عضله قلب دچار كمبود اكسیژن می شود و درد ایجاد می شود.این درد مشابه درد حمله قلبی است و بصورت سوء هاضمه یافشار وسنگینی كه به گردن ،فك ،پشت ،شانه ها و بازوها منتشر میشود،احساس می شود،اما بطور معمول زمانی كه فرد فعالیتی را كه سبب درد شده است ،متوقف می كند از بین میرود.

در این شرایط گاهی قرصهای نیترو گلیسیرین مورد نیاز است .اما اكثرا” به محض قطع فعالیت و استراحت ،درد قلبی رفع می شود . افراد بیمار می توانند بدون اینكه دچار حمله قلبی شوند،برای سالها آنژین داشته باشند .اما اگر این آنژین به دفعات بیشتر یا با تقلا و كوشش كمتر یا حتی در زمان استراحت و فعالیت رخ دهد،سریعا”باید به پزشك مراجعه كرد،چون فورا” درمان بیشترو جدی تری  مورد نیاز است.

موارد دیگری كه سبب ایجاد درد سینه(دردقلبی) می شوند

به یاد داشته باشید ،درد سینه همیشه درد قلبی نیست و ممكن است به دلایل دیگررخ دهد و ربطی به قلب نداشته باشد.برأى  اینكه تشخیص داده شوداین درد، مربوط به قلب است، نیاز به پرسش های دقیق، انجام معاینات وآزمایش های لازم توسط پزشك دارد.درد قلبی می تواند بعلت برگشت اسید معده به مری ایجاد شود،اما در این شرایط  درد معمولا” بصورت سوزش در پشت وپایین تراز استخوان جناغ سینه احساس می شود كه به سرعت با مصرف دارو های ضد اسید یا شیراز بین می رود. التهاب ششها و پرده جنب وعضلات سینه و التهاب مفاصل بین دنده ای وجناغ سینه نیز از علت های شایع درد سینه هستند.

اقدامات لازم در مواقع بروزدرد قلبی توسط بیمار

اگر درد قلبی در حین فعالیت ایجاد شود ،بیمار باید فورا” فعالیت خود را متوقف و استراحت كند.این كار اغلب ناراحتی را كاهش می دهد.افرادی كه بیماری عروق كرونر قلب دارند و احتمال بروز درد یاحمله قلبی در آ نها بیشتر است می بایست همیشه همراه خود داروی سریع الاثرنیتروگلیسیرین داشته باشند.این دارو ها دیواره عروق كرونر را گشاد می كنند و جریان خون را به عضلات قلب بیشتر می كنند و نیاز به اكسیژن را كاهش می دهند.هر زمان كه احساس شود درد قلبی در حال رخ دادن است ، بیمار یكی از این دارو ها را زیر زبان بگذارد  و اجازه دهد تا حل شود.بهتر است در ابتدا از نصف قرص (اگر به صورت دانه تسبیح نباشد) شروع كند .اگر همراه با استراحت ،درد كاهش نیافت تا سه قرص را می تواند مرحله به مرحله زیر زبان بگذارد .نباید برای تسكین درد از مقادیر بیشتردارو های زیر زبانی، استفاده كرد.

اگر هر یك از علائم زیردر بیمار وجود داشته باشد،سریعا” باید با پزشك یا مركز فوریت ها تماس گرفت:

-درد قلبی بیش از 10-15 دقیقه ادامه یابد.

-دردقلبی كه شدیدتر از حالت طبیعی باشد.

-بعد از گذاشتن سه قرص زیر زبانی درد ساكت نشود.

-درد قلبی بدون دلیل واضح، بطور مكرر رخ دهد.

-برای اولین بار درد قلبی در حالت استراحت رخ دهد.

-نشانه های جدیدی مثل تعریق و تنگی نفس ایجاد شود .

بیماران هرگز نباید بیش از 5 دقیقه برای دریافت كمك صبر كنند.

بهبودی و بازتوانی

اغلب افرادی كه به علت حمله قلبی بستری شده اند ،افسرده ومضطرب می شوند.این افراد در باره توانائی انجام فعالیت های جسمی،اجتماعی ،حرفه ای و جنسی خود نگران هستند. معمولا” به جزء درمواردی كه حمله قلبی بسیار شدید و عضله قلب خیلی ضعیف شده است و فعالیت بیمارباید محدود شود،دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.اكثرافرادی كه دچار حمله قلبی شده اند اگر به موقع و صحیح مراقبت شوند،می توانند همانند قبل كار هایشان را انجام دهند.

توانبخشی در بیماران بعد از حمله قلبی یا جراحی قلب

بعد از حوادث قلبی عروقی یا جراحی قلب،لازم است  اثرات بی تحركی ناشی ازدوران بستری را كاهش داد. معمولا” بیماربه علت این كه تحمل فعالیت و ورزش را ندارد و از بروزدرد قلبی می ترسد ، تمایل به حركت ندارد و در نتیجه در بستر می ماند و حركت نمی كند.هدف ازبازتوانی بیماران قلبی ،برگرداندن فرد به جامعه است،اما مراحل اولیه باید در بیمارستان انجام شود.در این محل می توان مهارت های حركتی را تمرین كرد.بیماری كه سكته قلبی كرده یا جراحی قلب داشته است نیاز به برنامه فعالیت بدنی دارد كه به تدریج پیشرفت كند و محدودیت های حركتی اورا كاهش و تحمل فعالیت اورا افزایش دهد.در این برنامه بیماران یاد می گیرند كه علائم ناخواسته ای را كه ممكن است طی فعالیت رخ دهد بشناسند. بتدریج با پایدار شدن وضعیت بیمار،فعالیت بدنی نیز افزایش می یابد.فعالیت های اولیه باید تحت نظارت انجام شود.

عواملی كه سبب بروز بیماری قلبی عروقی(بیماری كم خونی عضله قلب یا بیماری عروق كرونر) می شوند:

عوامل خطر آفرین غیر اكتسابی ( ارثی یا ژنتیكی)

بعضی ازافراد با این عوامل بدنیا می آیند در نتیجه این عوامل قابل تغییر نیستند،اما می توان با تغییر شیوه زندگی و مراقبت پزشكی تاثیر این عوامل را كم كرد:

-افراد دارای سابقه خانوادگی بیماری قلبی عروقی (به خصوص اگر در پدر و برادر قبل از 55 سالگی و درمادر و خواهر قبل از 65 سالگی شروع شود)

-افرادی كه اعضای درجه یك خانواده  آن ها یعنی پدر ،مادر ،خواهر و برادر آن ها فشارخون بالا دارند

-افراد مبتلا به دیابت نوع 2

-افرادی كه اعضای درجه یك خانواده  آن هااختلال چربی های خون دارند(كلسترول بالا،كلسترول LDL    بالا،كلسترول  HDLپایین،تری گلیسیرید بالا

-زنان ومردان سالمند(زنان بالای 65 سال و مردان بالای 55 سال)

-زنان بعد از شروع یائسگی

عوامل خطر آفرین اكتسابی

این عوامل در افراد وجود ندارد اما در طول زندگی به علت شیوه زندگی غلط ایجاد می شوند:

-افراد سیگاری

-افراد دارای اضافه وزن

-افراد مبتلا به فشارخون بالا (كه سابقه بیماری فشارخون بالا در افراد درجه یك خانواده ندارند)

-افراددارای اختلال چربی های خون (كلسترول بالا،كلسترول LDL    بالا،كلسترول  HDLپایین،تری گلیسیرید بالا( كه سابقه بیماری اختلال چربی خون در افراد درجه یك خانواده ندارند)

-افراد تحت فشارهای عصبی وروانی

-افرادی كه شیوه زندگی كم تحرك دارند(فعالیت بدنی كمی دارند)

اگر از عوامل خطرآفرین ارثی و اكتسابی چند عامل با هم در یك فرد وجود داشته باشند،اثر یكدیگر را تشدید می كنند.اگر فردی یك یا چند مورد از این عوامل را دارد،بهتر است با مراجعه به پزشك و كنترل آن ها،خطرات این عوامل را كم كرده و از احتمال بروز حمله قلبی در آینده جلوگیری كند.

سكته مغزی

سلول های مغز باید بطور مداوم و وسیع یك ذخیره خون غنی از اكسیژن داشته باشند.اگر سلول های مغز این ماده حیاتی را از خون در یافت نكنند،از بین می روندو حمله مغزی یا سكته مغزی رخ می دهد.

علت بروز سكته مغزی

سكته مغزی به دوعلت مختلف ایجاد می گردد:

1-انسداد مغزی: بندرت دریك شریان سالم لخته های خون تشكیل می شوند.با این حال زمانی كه دیواره داخلی شریان ها با پلاك چربی پر می شوند،شریان ها باریك شده و جریان خون آهسته ودر نتیجه احتمال ایجاد لخته بیشتر می گردد. یكی از مهمترین دلایل شایع سكته مغزی ،ایجاد لخته خون در شریان مغز و مسدود شدن آن است. بعضی اوقات وقتی یك لخته خون یا سایر انواع ذرات در خون در یكی از رگ های بدن دور از مغز( معمولا” درعروق قلب )تشكیل می شود،توسط جریان خون سرگردان می شود و درعروق حركت می كند تا اینكه بالاخره در یك شریان جا بگیرد.اگر این لخته خون در شریان مغزجا بگیرد ،جریان خون را مسدودمی كنداین وضعیت به سكته مغزی منجر می شود.

 

2-خونریزی مغزی :زمانی كه یك شریان بیمار(آسیب دیده)در مغزپاره می شود و خون به داخل بافت اطراف منتشر می شود، نیز سكته مغزی رخ می دهدو به آن خونریزی مغزی می گویند.وقتی یك شریان پاره می شود،سلول هایی كه توسط این شریان تغذیه می شوندازخون محروم شده و به علت فشاری كه در اثر تجمع خون درفضای بین مغز وجمجمه ایجاد می شود، تحت فشار قرار می گیرند . به علت نرسیدن خون به بافت مغز،سلول های آن قسمت از مغز از بین می روند و در عملكرد مغز یعنی در همان قسمتی كه بافت آن  آسیب دیده است، تداخل ایجاد   می شود.این تداخل سبب ناتوانی جسمی در فرد میشود.

خونریزی های مغزی به دلایل گوناگونی ایجاد میشوند.معهذا اگرهم تصلب شرائین و هم فشار خون بالا وجود داشته باشد، احتمال بروز آن بیشتر است.ضربات مغزی نیز می توانند سبب خونریزی از شریان مغز شوند.

 

سلول های مغزی آسیب دیده نمی توانند بهبود یابند یا اینكه سلول های جدید ایجاد كنند،بنابر این پیشگیری از سكته مغزی با اصلاح عوامل خطرآفرین، بسیار مهم است.

• توجه : در این برنامه فقط سكته های مغزی ناشی از مشكلات عروقی مد نظر می باشدو ضربات و خونریزی مغزی ناشی از آن را شامل نمی گردد.

علائم بروزسكته مغزی

احساس ضعف یا بی حسی و كرخی ناگهانی درصورت ،بازو و یا پا در یك طرف بدن (فلج اندام ها بصورت یك طرفه) از علائم بروز سكته مغزی هستند.سایر نشانه ها شامل اختلال بینایی (دوبینی،تاری دیدشدیدیا كاهش بینائی بخصوص در یك چشم،بینایی نصفه ،دیدن لكه های سیاه در جلوی چشم)،اختلال تكلم(ا زدست دادن توانائی صحبت كردن،لكنت زبان ،سنگین شدن زبان ،پاسخ های بی مورد و بی جا)،سردرد ناگهانی شدید وبدون علت،گیجی ناگهانی وبدون علت،اختلال درتعادل بدن(تلو تلو خوردن یا افتادن ناگهانی) وسرگیجه بسیار شدیدهستند. این نشانه هاخصوصا” همراه با هریك از نشانه هائی كه قبلا” گفته شد ،رخ می دهند.

بسیاری از سكته های مغزی با تشخیص و كنترل سكته قلبی قابل پیشگیری است،چون سكته قلبی یك عامل هدایت كننده سكته مغزی است.بعضی وقت ها حمله های مغزی گذرا رخ می دهد كه قبل از سكته های مغزی بروز می كنند.این سكته های مغزی كوچك  و خفیف ،نشانه هائی مثل سكته مغزی بزرگ و شدیدایجاد می كنندولی برای مدت كوتاهی رخ می دهند و عوارضی هم بجا نمی گذارند.حمله های مغزی گذرا می توانندچند روز ،چندهفته یا چند ماه قبل از یك سكته مغزی شدید رخ دهند،در نتیجه باید بعنوان علائم هشدار دهنده مورد توجه قرار گیرند.توجه پزشكی یا جراحی سریع در مورد این نشانه ها از بروز سكته مغزی بزرگ جلوگیری می كند.

• در هنگام بروزاین نشانه ها همانند سكته قلبی باید فورا” به پزشك مراجعه كرد یا با فوریت ها تماس گرفت.در این شرایط بیمار نباید حركت كند و فعالیتی داشته باشد.لازم است تا رسیدن كمك پزشكی بی حركت بماند یا با برانكاردیا صندلی چرخداربه مركز درمانی منتقل شود.

وقتی یك سكته مغزی رخ می دهد،سلول های عصبی در قسمت بافت آسیب دیده مغز به علت نرسیدن خون كافی نمی توانند عمل كنند.این بدین معنی است كه قسمتی از بدن هم كه تحت كنترل این سلول های عصبی هستند و از آن ها فرمان می گیرند نیز نمی توانند كار كنند.

نتیجه معمولی یك سكته مغزی فلج یك طرف ازبدن، كاهش توانائی درصحبت كردن یادرك صحبت دیگران وازدست دادن حافظه است .زمانی كه یك سكته مغزی به مغز آسیب می رساند،اثرات آن ممكن است جزئی یا شدید ونیز موقتی یا دائمی باشد.این وضعیت بستگی به وسعت آسیب مغز و نوع سلول های مغزی داردكه آسیب دیده اندو این كه چگونه بدن مجددا”جریان خون قسمت آسیب دیده مغز را برقرارمی كند،بستگی دارد.

تشخیص و پاسخ درست و فوری به نشانه های سكته مغزی می تواند  زندگی فرد را نجات دهد.

 

بازتوانی بعد از حمله مغزی

بعداز بهبودی از سكته مغزی، بازتوانی در كمك به فرد و برگشت به زندگی مستقل بسیار مهم و حیاتی است.اثراتی كه سكته مغزی بجا     می گذارد ممكن است سبب شود در فعالیت های زندگی روزانه تغییراتی داده شود، لذا بیمار نیاز به آموزش برای زندگی با شرایط جدید دارد.

برنامه بازتوانی لزوما” آسیب ایجاد شده بوسیله حمله مغزی رابر نمی گرداند.بازتوانی برای بازسازی قدرت ،ظرفیت واعتماد به نفس بیمارانجام می شود،لذا علیرغم تاثیرات و عوارض بجا مانده ازسكته مغزی ،فعالیت های روزانه می تواندادامه یابد.برنامه بازتوانی معمولا” در جهت سوق دادن بیمار به سمت استقلال طراحی می شود و بستگی به نیازهای بیمار دارد.بازتوانی بعداز تثبیت و پایدار شدن وضعیت بیماربعد از حمله مغزی و آمادگی و توانایی او برای انجام بازتوانی ،شروع می شود.

 

اقدامات لازم برای كاهش خطر بیماری قلبی و عروقی، حمله قلبی و سكته مغزی

افرادی كه دارای سابقه سكته قلبی،بیماری قلبی وحمله مغزی گذراهستند و دخانیات مصرف می كنند،بیشتر احتمال دارد دچار سكته مغزی شوند.كلسترول خون بالا هم خطر سكته مغزی را افزایش می دهد،چون سبب افزایش گلبول قرمز خون می شود. در افراد مبتلا به دیابت نیز خطر سكته مغزی بیشتر است.كم تحركی و چاقی بطور غیر مستقیم به علت بالا بردن خطر بیماری قلبی عروقی در ایجاد خطر سكته مغزی نقش دارند.

• حمله قلبی در بیماران مبتلا به بیماری عروق كرونر قلب رخ می دهد.عوامل خطری وجود دارد كه احتمال بروز بیماری عروق كرونر و حمله قلبی را افزایش می دهند.در مورد بعضی از این عوامل خطر آفرین كاری نمی توان انجام داد.برای مثال بیماری عروق كرونر قلب با افزایش سن شایع تر می شود.این بیماری در مردان بیش از زنان است ودر افرادی كه دارای سابقه خانوادگی حمله های قلبی یا دیابت هستند شایعتر است.گرچه نمی توان سن ،جنسیت و یا زمینه ارثی را كنترل كرد یا تغییر داد،اما می توان در ابتدای شروع زودرس بیماری عروق كرونر قلب ،كارهایی را برای كاهش عوامل خطر مهم دیگركه شامل مصرف دخانیات،كلسترول خون بالا،فشارخون بالا،كم تحركی بدنی و اضافه وزن است،انجام داد.اگر بیش از یكی از این عوامل خطر آفرین وجود داشته باشد، خطر بیماری عروق كرونر قلب چند برابر می شود.اگراین عوامل خطركاهش یایند و كنترل شوند،خطر بروز اولین حمله قلبی كاهش می یابد

 

چندین راه برای كاهش خطر بیماری قلبی عروقی وجود دارد.عموم مردم باید به راهنمائی های زیرتوجه كنند و آن را پیگیری نمایند.این كار زندگی آن ها را نجات خواهد داد:

– اندازه گیری فشار خون بطور منظم

فشارخون بالا یك عامل خطر مهم در بروزبیماری قلبی عروقی ،حمله قلبی وسكته مغزی است.اگر فشارخون سیستول یا حداكثر كمتر از 140 میلی متر جیوه و یا فشارخون دیاستول یا حداقل شما كمتر از 90  میلی متر جیوه باشد، لازم است هر سه سال یكبار آن را كنترل كرد.اگر بیشتر باشدباید طبق دستور پزشك درمان و كنترل شود.

-عدم مصرف دخانیات

مصرف دخانیات خطر بروز بیماری قلبی عروقی ،حمله قلبی و سكته مغزی را افزایش می دهد.در صورت مصرف باید ترك گردد.

– مصرف غذاهای مغذی به مقدارمتعادل

باید از یك رژیم غذائی متعادل كه دارای كلسترول كم و چربی های اشباع كم و مقدار متعادل سدیم (نمك)است ،استفاده شود.غذاهای چرب در ایجاد تصلب شرائین كه  مهمترین عامل در ایجاد حمله قلبی و سكته مغزی است، نقش دارند.مصرف زیاد سدیم در بعضی از افراد، سبب ایجاد فشارخون بالامی شود.باید از مصرف غذاهای شورو پرچرب و شیرین پرهیز كرد.

-حفظ وزن در حد مطلوب

-فعالیت بدنی یاورزش بطور منظم (روزانه نیم ساعت پیاده روی تند)

-معاینات پزشكی  منظم

لازم است فرد از نظر عوامل خطر مهم مثل مصرف دخانیات ، كلسترول خون بالا ،فشارخون بالا،قند خون بالا ، افزایش وزن و چاقی وكم تحركی،بطور منظم بررسی شود.

 

نشانه ها و علائم حمله قلبی و سكته مغزی راباید جدی گرفت .با رعایت تغذیه(رژیم غذایی) مناسب،فعالیت بدنی منظم و ترك یا عدم مصرف دخانیات می توان احتمال بروز حمله قلبی و سكته مغزی را تاحد زیادی كاهش داد.

نارسایی قلبی

نارسائی قلبی كه بعنوان نارسائی احتقانی قلب شناخته میشود یعنی عضله قلب ضعیف تر از حد طبیعی است و به راحتی خسته میشود . نارسائی قلبی می تواند سبب نشانه های گوناگونی شود و انجام فعالیتهای روزانه طبیعی را مشكل سازد .

دیواره های قلب از عضله ساخته شده است . اگر عضله قلب در اثر بیماری ضعیف شود نمی تواند خون را بخوبی پمپ كند و به مقدار كافی در اختیار اعضاء بدن قرار دهد. اگر قلب نتواند نیاز بدن به خون ( اكسیژن و غذا) را تامین كند،می گویند فرد دچار نارسایی قلبی شده است.بعداز ایجاد نارسایی قلبی تغییراتی در قلب رخ میدهد تا به این قلب ضعیف شده كمك كند خون را به سراسر بدن پمپ كند:

در ابتدا قلب بزرگتر میشودتا خون بیشتری داخل حفره بطنی شود و اینكار سبب میشود كه درهر انقباض( ضربان قلب) نیزخون بیشتری از قلب خارج شود. دراین مرحله ممكن است بیمار هیچ نشانه ای از بیماری نداشته باشید.

درطول زمان عضله قلب خسته میشود واین تغییرات برای اینكه نیازهای بدن را بخصوص درطی فعالیت های بدنی و ورزش تامین كنند،كافی نیستند. دراین مرحله است كه ممكن است فردمتوجه نشانه هائی در اثر نارسائی قلب شود . البته قلب هم چنان به پمپاژ خود ادامه میدهد ولی باقدرت و كارآئی كمتر.

سپس ضربان قلب سریعتر میشود تا خون بیشتری را در هر دقیقه از قلب خارج كند.

نشانه های نارسائی قلبی

در ابتدا بسته به اینكه قلب چقدر ضعیف است ونارسائی قلبی تا چه حدخوب كنترل شده است، ممكن است بیمارهیچ نشانه ای نداشته باشد یا اینكه دارای نشانه های خفیف یا شدید باشد.این نشانه ها بعلت پمپاژ ضعیف قلب بوجود می آید . قلب مدت زیادی نمی تواند خون را بطور موثرو كار آ پمپ كند ودرنتیجه آن بیمار در ابتدا احساس می كند:

 

• گیجی و ضعف ( خصوصا وقتی به سرعت از جا بلند می شود): كه بعلت نرسیدن خون كافی به مغز ایجاد میشود .
• خستگی : كه خصوصا در زمان فعالیت بعلت رسیدن خون كمتر به اعضای مهم و عضلات ایجاد میشود. فرد كمترقادر به انجام فعالیت بدنی است و بالا رفتن از پله ها یا پیاده روی او را خسته می كند و سبب ضعف و تنگی نفس می شود.
• احساس ضربان قلب: كه بعلت ضربان قلب سریعتر برای رساندن مقدار كافی خون به بدن ایجاد میشود. قلب بیمار می كوبد یا ضربان سریعتر یا نامنظم تری دارد.
• تنگی نفس : بعلت پس زدن مایع از مویرگ ها به ریه ها ریه) تجمع مایع درریه ( احتقان یاادم ریوی)ایجاد می شود و اختلال در انتقال اكسیژن از ریه ها به خون به تنگی نفس منجر می شود. تنگی نفس حتی در حالت استراحت یا زمانی كه بیماردراز كشیده (ارتوپنه) ایجاد می شود و ممكن است بیمار برای اینكه در شب راحت تنفس كندبه 2 یا 3 بالش نیازداشته باشد.

سپس ، بعلت ضعف پمپاژ قلب ، در بافت های بدن بیمار مایع ایجاد میشود:

• ورم ( ادم یا تجمع مایع) روی پا ، شكم و افزایش وزن سریع و بدون دلیل : كه هم بعلت نرسیدن خون كافی به كلیه ها ایجاد میشود و سبب احتباس آب و نمك میشود و هم خود احتقان قلب به احتقان كبد ودر نهایت ورم اندام ها و شكم منجر می شود .
• تجمع مایع در شكم سبب كاهش اشتها وورم و بزرگی شكم(آسیت) می شود. شكم همچنین حساس یا دردناك میشود و ممكن است بیمارمقداری حالت تهوع داشته باشد.

 

• بخاطر داشته باشید، به ازای تجمع یك لیتر مایع در بدن ،1 كیلوگرم به وزن بدن بیماراضافه می شود.

ممكن است همه این نشانه ها با هم وجودداشته باشد.با این وجود بسیار اهمیت دارد كه بدانید بسیاری از این نشانه ها می توانند در سایر شرایط و به عللی دیگر نیز رخ دهند و همیشه به علت نارسایی قلبی نیست . بنابراین تشخیص نارسائی قلبی همیشه باید توسط یك پزشك صورت گیرد.

 

دلایل نارسائی قلبی

نارسائی قلبی بعلت شرایطی ایجاد میشود كه یا به عضله قلب آسیب میزند یا باعث كار بیشتر ازحدآن می شود . هربیماری یا مواد سمی كه به قلب آسیب بزند ممكن است سبب نارسائی قلبی شود.

 

1-شرایط شایعی كه به عضله قلب آسیب میرسانند، شامل موارد زیر است :

-بیماری عروق كرونر ( عروقی كه به عضله قلب خون می رسانندوآن را تغذیه می كنند)

شایعترین علت نارسایی قلبی ،حمله قلبی یا سكته قلبی (انفاركتوس میو كارد)است.اگر حمله قلبی وسیع باشد یا بطور مكرررخ دهد بطور خاص سبب نارسائی قلبی می شود.

-كاردیومیوپاتی ( آسیب عضله قلب)

بیماری است كه مستقیما بر روی عضله قلب اثر می گذارد و سبب میشود قلب كم كم ضعیف شودو نتواندبه خوبی پمپ كند . آسیب عضله قلب می تواند بدلیل بعضی عفونت ها وویروسها ،اعتیاد به مصرف الكل ، بعضی داروها یا اختلالات ژنتیكی ایجاد شود.

2-سایر شرایطی كه سبب افزایش كار عضله قلب می شوند . شامل موارد زیر هستند :

• دریچه های قلب كه به شدت تنگ یانارسا باشند(خوب بسته نشوند)
• فشارخون بالایی كه به مدت طولانی كنترل نشده
• بعضی ازنقایص مادرزادی قلبی
• بیماری عروق كرونر بدون حمله قلبی كه درد قلبی یا ناراحتی درریتم ضربان قلب ایجاد كند
• توجه: در بعضی موارد ممكن است علت نارسائی قلبی قابل تشخیص نباشد.

 

درمان نارسائی قلبی

هدف از درمان پیشگیری از پیشرفت مشكلات قلبی،حفظ یا بهبود كیفیت زندگی وكمك برای زندگی طولانی تراست.

نارسائی قلبی بوسیله موارد زیر درمان میشود :

-تغییر در شیوه زندگی

-درمان داروئی

-مراجعه منظم به پزشك

-جراحی در صورت لزوم

 

تغییر در شیوه زندگی

الف -تغییر در شیوه زندگی – رژیم غذائی

غذای سالم و مناسب مصرف شود( حتی از مواد مغذی و ویتامینها)

1-مقدار نمك كمتری مصرف شود:

اكثر افراد بیشتر از نیاز خود نمك مصرف می كنند. مصرف خیلی زیاد سدیم یا نمك سبب میشود مایعات بیشتری مصرف شودو این مایعات  احتباس گردد ، لذا قلب باید برای پمپ كردن مایع اضافی كه سبب افزایش حجم خون شده است سخت تر كار كند،در نتیجه نشانه های بیماری را بدتر خواهد كرد.احتباس مایع سبب افزایش فشار خون نیز میشود.

افرادیكه مبتلا به نارسائی قلبی هستند، بایداز انواع غذاهای كم نمك استفاده كنندو مصرف سدیم خود را به كمتر از 2000 میلیگرم در روز (یك قاشق چایخوری نمك برابر با 2 گرم یا 2000 میلیگرم سدیم است) محدود كنند.

2-مصرف چربی محدود شود

ما در روزبه مقدار كمی چربی نیاز داریم اما بیشتر افراد بیشتر از نیاز خودچربی میخورند. مصرف زیادچربی بسیار مهم است ،چون علاوه برافزایش وزن سبب بالا رفتن كلسترول خون و در نهایت بیماری عروق كرونر می شود كه به علت نرسیدن خون كافی به عضله قلب ،قلب مجبوراست سخت تر كار كندو این وضعیت برای افراد مبتلا به نارسایی قلبی خوب نیست.

مصرف دوبار یا بیشتر ماهی در هفته برای كمك به كاهش میزان كلسترول ،تری گلسیرید و پیشگیری از ایجاد لخته خون مفید است .كاهش مقدار كل مصرف چربی در رژیم غذائی به كاهش وزن ( درصورت نیاز) نیز كمك میكند.

3- غذاهای حاوی فیبربیشتر مصرف شود

مواد غذایی مثل جوسبوس دار،آرد گندم سبوس دار،حبوبات و سبزیجات مملواز فیبر محلول در آب هستند.این مواد غذایی می توانند به كاهش كلسترول خون كمك كنند.فیبر غذائی محلول بیشتر مصرف شود.

4-از مصرف الكل خودداری شود

الكل بعلت آسیب بیشتر به عضله قلب در ایجاد نارسائی قلبی نقش دارد . لذا توصیه میشود اصلا الكل مصرف نگردد.

5-به مصرف مایعات توجه گردد

در مواردیكه نارسائی قلبی شدید است، لازم است مصرف مایعات درطول روز محدود شود. بیمار باید توجه كنددر غذاهایی كه می خورد چه مقدار مایعات وجود دارد (سوپ، ژله ، میوه ، تكه های یخ ، نوشابه،چای ،غذا ). پزشك به بیمارمی گوید مجاز است چه مقدار مایعات مصرف كند.

اگربیمار بعضی از انواع قرصهای مدر ( ادرار آور) را مصرف می كند ،لازم است غذا های غنی از پتاسیم و منیزیم مصرف كند. این غذاها شامل میوه های تازه ( موز و توت فرنگی) میوه خشك ( كشمش) و سبزیجات تازه ( اسفناج ) هستند.

6-هرروز صبح بیمار خود را وزن كند

بیمارباید سعی كند به مقداروزن مطلوب برسد و آن را حفظ كند . برای اندازه گیری روزانه وزن به یك ترازو نیاز است.

هر روز صبح بعد از ادرار و قبل ار خوردن غذا بیمار باید خود را بر روی ترازو وزن كند و در یك دفتر یادداشت كند ودر ملاقات پزشك با خود همراه داشته باشد .اگر ظرف 2 روز 1 كیلوگرم یا در یك هفته 5/2 كیلو گرم اضافه وزن پیداكرد با پزشك خود تماس بگیرد.این اضافه وزن مربوط به افزایش مایع است كه با مصرف دارو های مدر(ادرار آور) و مصرف كم آب كاهش می یابدو ربطی به رژیم غذایی ندارد.

كارشناس تغذیه یا رژیم نویس می تواند كمك كند تا یك برنامه غذائی تهیه شودكه متناسب با مقدار انرژی لازم و مورد نیاز برای وزن واندازه بدن بیماراباشد.

ب- تغییر در شیوه زندگی –ترك مصرف دخانیات

مصرف دخانیات سبب ضربان قلب نامنظم ( غیر طبیعی) ، حمله قلبی ، بیماری قلبی و عفونت ریه میشود .اگربیمار دخانیات مصرف می كند باید آن را ترك كند.

ج- تغییر در شیوه زندگی – فعالیت بدنی وورزش

در نارسائی قلبی عضلات خصوصا در پاها بعلت كاهش جریان خون و نیز كاهش فعالیت ،ضعیف می شوند. یك برنامه ورزشی یا تمرینی سازماندهی شده بطور مشخصی ظرفیت فعالیت و تمرین بیمار را افزایش می دهد. بیمار باید فعالیت بدنی خود را افزایش دهد

به كمك برنامه های بازتوانی قلب ( توانبخشی قلب)،میزان خطر بیماری مشخص می شود و بر مبنای آن برای بیماربرنامه ریزی می گردد.هم چنین در بازتواتی قلبی، كاركنان بهداشتی به بیمار كمك می كنند تحت نظارت آنها مطالبی درباره نارسائی قلبی، تغییرات شیوه زندگی و  دستور العملهای مناسب فعالیت بدنی یاد بگیرند .

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

فشار خون

تعریف فشارخون

خون بعلت داشتن نیرو ( فشار ) در شریانهای اعضاء بدن جاری می شود و مواد غذایی و اكسیژن را به قسمتهای مختلف بدن میرساند و هم چنین مواد زاید را از بافتها دور می كند . این نیروكه توسط ضربان قلب ودر اثر برخورد خون به جدار شریان بوجود می آید  فشار خون نامیده می شود . فشار خون در دو سطح اندازه گیری میشود ، یكی در زمانی كه قلب منقبض می شود و خون وارد سرخرگ ها می شودودر این حالت فشار خون به حداكثرمقدارخود میرسد كه به آن فشار حداكثر یا سیستول یا ماكزیمم می گویند ، و دیگری در زمانیكه قلب در حالت استراحت است و در اینحالت فشار خون به حداقل مقدارخود میرسد كه به آن فشار حداقل یا دیاستول یا می نیمم می گویند.واحد اندازه گیری فشارخون میلی متر جیوه است. متوسط فشارخون ماكزیمم در حدطبیعی120 میلیمتر جیوه و متوسط فشار می نیمم در حدطبیعی80 میلیمتر جیوه است . این دو سطح فشار خون به صورت یك كسر مانند 80/120 نشان داده می شودكه عدد فشارخون ماكزیمم در بالای كسر و عدد فشارخون می نیمم در پایین كسر قرار می گیرد.

فشارخون طبیعی در كودكان 6 تا 18 سال کمتر از  80/120 میلیمتر جیوه است و بالتر از آن باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد.

تقسیم بندی فشارخون

فشار خون طبیعی برای افراد بالغ كمتر از 90/ 140 میلیمتر جیوه است. یعنی هم فشار ماكزیمم باید كمتر از 140 میلی متر جیوه باشدو هم فشار می نیمم باید كمتر از 90 میلی متر جیوه باشد.

اگر فشار خون ماكزیمم 140 میلی متر جیوه و بیشترویا فشارخون می نیمم 90 میلیمتر جیوه و بیشتر باشد، بعنوان فشار خون بالا محسوب می شود.درمواردی كه فشارخون ماكزیمم دریك گروه و فشارخون می نیمم درگروه دیگر قرار می گیرد،فشارخون رادرگروه بالاتر دسته بندی می كنیم.به عنوان مثال اگر فشارخون ماكزیمم 145 میلی متر جیوه و می نیمم 86 میلی متر جیوه باشد، فشارخون رادر گروه فشارخون بالا قرار می دهیم.البته فشار خون باید در چند نوبت و در چند موقعیت اندازه گیری شود و سپس بر اساس میانگین اعداد بدست آمده قضاوت گردد .

 

انواع فشار خون بالا

علت 90 الی95درصد فشار خون بالادر افراد مبتلا ناشناخته است كه به این نوع فشار خون بالای اولیه گفته می شود . اگر علت فشار خون بالا شناخته شده باشد ، مثلا به علت بیماریهای كلیه ، بیمــــاری غده فوق كلیوی یا مصرف قرصهای ضد بــارداری و …..باشد آنرا فشار خون بالای ثانویه می نامند. این نوع حدود 5 الی10درصد بیماران مبتلا به فشارخون بالا را شامل می شود.

 

عوامل خطرزمینه ساز(مستعد كننده) ایجاد فشار خون بالا

همانطور كه ذكر شد بیماری فشار خون بالای اولیه علت مشخصی ندارد ولی عوامل زیر احتمال ابتلاء به این بیماری را افزایش می دهند :

1-ارث : در برخی خانواده ها استعداد ابتلاء به بیماری فشار خون بالا وجود دارد . یعنی اگر والدین ، خواهر و یا برادر مبتلا به فشار خون بالا باشند، احتمال ابتلاء به فشار خون بالا در فرد زیاد است .

2-جنس : شیوع فشار خون بالا در مردان جوان و میانسال بیشتر از زنان جوان و میانسال ( تا 50 سال )است اما در سنین بالاتر این اختلاف كم می شود .

3-سن : با افزایش سن شیوع فشار خون بالا نیز افزایش می یابد .

4- افزایش چربی خون

5-مصرف سیگار و سایر دخانیات

چربی خون بالا و مصرف دخانیات اگر چه بطور مستقیم موجب افزایش فشار خون نمی شوند   اما در دراز مدت بعلت ایجاد بیماری تصلب شرائین (سختی جدار رگها) باعث تشدید فشار خون بالا می گردند .

6- چاقی : احتمال ابتلا به بیماری فشار خون بالا در افرادیكه چاق هستند بیشتر است.

7- بیماری قند ( دیابت ) : در صورتی كه مقدار قند موجود در خون بالاتر از حد طبیعی باشد، فردمبتلا به بیماری دیابت است واز عوارض مهم آن  بیماری قلبی – عروقی، فشار خون بالا ،  اختلال بینایی و آسیب كلیه می باشد .

8-كم تحركی و نداشتن فعالیت جسمانی: كم تحركی از راههای مختلف می تواند زمینه ساز فشار خون بالا باشد ، از جمله كم تحركی می تواند منجر به چاقی شده و چاقی یك عامل خطر زمینه ساز فشار خون بالا است .

9- حساسیت به نمك :دربعضی ازافراد مصرف زیاد نمك(كلرورسدیم) ‌همراه با افزایش فشارخون خواهد بود و كاهش مصرف نمك رژیم غذایی در تنظیم فشار خون تائیر زیادی دارد.

10-فشارهای روحی و عصبی: اگرچه تحقیقاتی وجود دارد كه تا“ثیرفشار های روحی و عصبی در افزایش فشارخون را نشان می دهد، اما شواهد مذكور برای تایید قطعی این رابطه كافی نیست.

 

• × توجه:افرادی كه یكی از شرایط بالا را داشته باشند ، جزء افراد در معرض خطر ابتلاء به فشارخون بالا محسوب می شوند.

علائم بیماری فشار خون بالا

افرادیكه مبتلا به فشار خون بالای اولیه هستند،ممكن است سالها بدون علامت باشنـد و از بیماری خود اطلاعی نداشته باشند و زمانی متوجه علائمی مثل سردرد ، تاری و اختلال دید ، درد قفسه سینه ، سرگیجه و تنگی نفس به هنگام فعالیت می شوند كه دچار عوارض فشار خون بالا شده اند.در واقع این علائم ،علائم عوارض فشارخون بالاست. لذاتنها راهی كه میتوان به آن پی برد ، اندازه گیری فشار خون بوسیله دستگاه فشار سنج است .

 

عوارض بیماری فشار خون بالا

فشار خون بالا سبب آسیب به كلیه(نارسائی كلیه) ،چشم(اختلال بینائی) ، قلب(سكته قلبی) و مغز(سكته مغزی) می شودوبه همین دلیل  فشار خون بالا بیماری خطر ناكی به حساب می آید .

 

درمان بیماری فشار خون بالا

فشارخون بالای اولیه درمان قطعی ندارد و احتمال بهبودی كامل بسیارنادراست، امااگرفشارخون بالابه موقع تشخیص داده و درمان شود و بیمار بطور مرتب تحت مراقبت باشد، قابل كنترل است و می توان از  عوارض آن پیشگیری نمود.در فشارخون بالای ثانویه اگر علت و بیماری كه سبب ایجاد فشارخون بالا شده است درمان شود،در اكثر موارد فشارخون به وضع طبیعی برمی گرددو بیمار بهبود می یابد.

 

شیوه های درمان فشار خون بالای اولیه عبارت است از :

درمان غیر دارویی :مراقبت های غیر داروئی شامل تغییر شیوه های زندگی است. اگرچاقی وجود دارد می توان با انتخاب رژیم غذایی وفعالیت بدنی مناسب وزن را كاهش داد . با كاهش وزن، فشارخون نیز به مقدار قابل ملاحظه ای كاهش می یابد.محدودیت مصرف نمك ،فشارخون را تا حدودی پائین می آورد ، بنا بر این باید از خوردن غذاهای شور پرهیز نمود . ترك سیگار و ورزش منظم روزانه در كنتـــرل فشار خون بالا موثر است .

 

درمان دارویی : در بعضی از بیماران با وجود رعایت درمان غیر دارویی فشار خون تا حد مطلوب كاهش نمی یابد و لازم است برای تنظیم فشار خون بالا از دارونیز استفاده شود.دارو توسط پزشك تجویز می شود.داروها ممكن است عوارضی مثل سرگیجــــه ،خواب آلودگی ، تنگی نفس شدید ، طپش قلب ، تهوع ، استفراغ و حساسیت ایجاد كنندكه باید در سیر درمان بیمار به آنها توجه داشت و در صورت مشاهده عوارض نامبرده ،بیمار را به موقع به پزشك ارجاع داد تا مقدار دارو را كاهش دهد و یا در صورت لزوم مصرف داروی مورد نظر را قطع كند و داروی جدیدی تجویز كند .

 

• توجه داشته باشید كه :

1-عوارض جانبی داروها به معنی عوارضی است كه فقط ناشی از مصرف داروست و باید  اولا“ فرد قبلا “ این علائم را نداشته باشد و ثانیا“ عوارض آن بیش از یكبار ظاهر شود .

2-مصرف دارو طبق نظر پزشك به مدت طولانی برای بیماران ضروری است .

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

نكات مورد توجه در اندازه گیری فشار خون

برای اندازه گیری فشار خون از دستگاهی بنام فشار سنج و گوشی استفاده می شود كه فشارسنج فنری (عقربه ای)یا جیوه ا ی است . برای سهولت حمل و نقل و سهولت كار بیشتر از نوع فنری استفاده می شود . فشار سنج از یك بازو بند ، یك پمپ و یك ستون درجه بندی شده كه جیوه در آن حركت می كند و یا در نوع فنری صفحه مدرج كه با فنر كار می كند تشكیل شده است .

نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشار خون شخص باید از مصرف چای وغذا، سیگار كشیدن و فعالیت خودداری كرده و در صورتیكه مثانه وی پر باشد باید آن را خالی نماید. شخص باید 5 دقیقه قبل از اندازه گیری فشار خون استراحت كامل نماید و بدون اضطراب ، هیجان و درد باشد . محل اندازه گیری فشار خون باید به حد كافی آرام و دارای هوای مطلوب باشد .

بــرای اندازه گرفتن فشار خون ،فرد را روی تخت معاینه بخوابانید یا روی صندلی بنشانید  .  بـــازوی راست  باید كاملا“ لخت باشد(معمولا“ از دست راست فشارخون را اندازه می گیرند) بنابر این  آستین لباس را تا بالای بازو  بالا بزنید و اگر نمی توان آستین را بالا زد یا لباس فرد را درآورد بهتر است در صورتی كه لباس نازك باشد زیر بازوبند بماند ، تا اینكه لباس را طوری بالا بزنیم كه بازو را تحت فشار قرار دهد . دست راست فرد را روی میز قرار دهید و به هیچ وجه نباید بازوی بیمار آویزان باشد. اگر فرد روی تخت خوابیده است دست وی باید كنار بدن قرار گیرد.  سپس فشار خون او را به ترتیب زیر اندازه بگیرید :

دستگاه فشار سنج را نزدیك بازویی كه می خواهید فشار خون را اندازه بگیرید قرار دهید . فاصله گیرنده فشار خون با دستگاه نباید بیش از یك متر باشد . بازو بند را دو تا سه انگشت بالای آرنج به بازو بسته و وسط كیسه لاستیكی داخل بازو بند را حتما“ روی سرخرگ بازویی قراردهید و از بیمار بخواهید با دست چپ خود صفحه گوشی را در همان محل نگه دارد اما بر آن فشار نیاورد. اگر هوایی درون كیسه لاستیكی بازو بند باشد بوسیله پیچ تنظیم هوای دستگاه، این هوا را تخلیه كنید . سپس نبض مچ دست راست(دستی كه فشارآن را اندازه می گیرید) فرد را با یك دست حس كرده و نگهادارید و با فشارهای متوالی كه با دست دیگر به پمپ وارد می كنید كیسه لاستیكی درون بازوبند را آنقدر باد كنید تا حدی كه دیگر نبض احساس نگردد و سپس پمپ كردن را به اندازه 30 میلی متر جیوه بعد از قطع نبض ادامه دهید . به صفحه مدرج دستگاه نگاه كرده و به آرامی با پیچاندن پیچ تنظیم هوای دستگاه، هوا را از كیسه لاستیكی خارج كنید بطوری كه جیوه در لوله مدرج فشار سنج ( در دستگاه جیوه ا ی ) یا عقربه ( در دستگاه عقربه ا ی ) بطور آهسته پایین بیاید ، اولین صدای نبض كه با گوشی به گوش می رسد فشار خون ماكزیمم(حداكثر) است ، عدد آن را بخاطر بسپارید ، دیگر پیچ دستگاه را دست نزنید  احســـاس می كنید كه بعد از چند لحظه صدا قطع می شود و دیگر شنیده نمی شود ، در همین موقع به صفحه مدرج دستگاه نگاه نموده و درجه را ببینید این عدد فشار خون می نیمم ( حداقل ) را نشان می دهد . گاهی قطع صدا در بعضی از افراد بطور كامل وجود نداشته در اینگونه موارد از تغییر و كاهش صدا فشار خون حداقل را تخمین می زنند . توجه كنید در ابتدای اندازه گیری پیچ دستگاه را به هیچ وجه یكباره باز نكنید فقط در صورتیكه صدایی شنیده نشد ، هوای داخل بازوبند را تماما“ خالی كرده و بعد از 15 ثانیه دوباره پمپ كنید .

بعد از اتمام اندازه گیری فشار خون ، بازوبند را باز نموده و مقدارفشار خون خوانده شده را در اولین فرصت یادداشت نمائید .

 

• توجه :در افراد سالم تفاوت عمده ا ی بین فشار خون در حالت خوابیده ( طاق باز ) ، نشسته و ایستاده وجود ندارد ، ولی در افرادی كه داروی پایین آورنده فشار خون مصــرف می كنند چون اختلاف قابل توجهی در فشارخون خوابیده ،نشسته و ایستاده ایجاد می شود،لذامی بایست فشار خون را در حالت خوابیده ویا ایستاده اندازه گیری كرد.

 

بطور طبیعی بین فشارخون دست راست و چپ  10 تا 20 میلی متر جیوه اختلاف وجود دارد(معمولا“ دست راست فشارخون بالاتری دارد) اما اختلاف بیشتر از این مقدار، غیر طبیعی است.

 

چاقی

تعریف چاقی

به تجمع غیر طبیعی چربی در بدن چاقی گفته می شود. زمانی كه دریافت انرژی از مصرف یا سوخت انرژی در بدن تجاوز كند ،بدن انرژی اضافه را در سلولهای چربی كه در بافت چربی وجود دارند،ذخیره می كند.این سلو ل ها ی چربی به عنوان ذحیره انرژی عمل می كنندو بسته به این كه فرد چگونه این انرژی را مصرف می كند،بزرگ می شوند یا كوچك می شوند.اگر فرد بین دریافت و مصرف انرژی توسط عادات خوردن و ورزش منظم تعادل برقرار نكند،چربی ساخته می شودو فرد دچار اضافه وزن می شود.

افراد چاق از نظرمقدارو نحوه توزیع چربی در بدن متفاوت هستند . خطراتی كه با چاقی همراه هستند و نوع بیماری هایی كه ازچاقی ناشی می شوند، تحت تاثیرنحوه توزیع چربی در بدن هستند. زمانی كه قسمت عمده چربی در شكم تجمع می یابد خطر عوارض چاقی ،بالاخص بیماری قلبی عروقی بیشتر است.

در برخی ازخانواده هااحتمال ابتلا به چاقی بیش از سایر خانواده هاست.در واقع زمینه ژنتیكی فرد را مستعد می كند تا در صورت دریافت بیش از حد انرژی یا فعالیت ناكافی ،دچار اضافه وزن شود.

عوامل مؤثربرچاقی

• عوامل ژنتیكی و عوامل محیطی در تعیین وزن افراد نقش دارند اما میتوان با یك سری اقدامات بموقع وساده احتمال بروز چاقی را كاهش داد.

عادات غذایی نامناسب،مصرف بعضی از داروها،كم تحركی و بعضی ازبیماری هاازعوامل مؤثر در افزایش وزن هستند.

عوامل ژنتیكی:در خانواده هایی كه افراد چاق دارند احتمال بروز چاقی در سایر افراد خانواده بیشتر است.

عوامل محیطی:

الف-عادات غذایی نامناسب مثل مصرف بی رویه غذاهای چرب و شیرین

ب-كم تحركی

پ-بعضی از بیماری ها مثل كم كاری تیروئید

ت-مصرف بعضی از داروها

 

ارزیابی و برآورد خطراضافه وزن و چاقی

نمایه توده بدنی (BMI): تعیین نمایه توده بدنی ساده ترین و رایج ترین راه تعیین اضافه وزن وچاقی است كه می تواند شیوع چاقی درجامعه وخطرات همراه و مرتبط باچاقی مانند بیماری قلبی عروقی ،فشارخون بالا،دیابت را تعیین كند. نمایه توده بدنی یك شاخص ساده نسبت وزن به ازای قد بدون توجه به جنس است و ارتباط قوی با میزان چربی بدن دارد. نمایه توده بدنی براساس تقسیم وزن بدن بر حسب كیلوگرم بر مجذور قد برحسب متر محاسبه می شود( m²  /kg ). مثلا” اگر فردی دارای قد 180 سانتیمتر و وزن 85 كیلوگرم باشد،نمایه توده بدنی او(m²  /kg ) 23/26 می شود. 23/26 =8/1×8/1/85 .برأى ساده كردن محاسبات ، جدول و یا نموداری تهیه شده است كه پس ازاندازه گیری وزن و قد ، با استفاده از آن می توان براحتی نمایه توده بدنی فرد را تعیین نمود. در مجموع هر چه مقدار نمایه توده بدنی بیشتر باشد،خطری كه به افزایش وزن مربوط می شود ،بیشتر است.اگر نمایه توده بدنی بالا باشدوبالاخص اگر سایر عوامل خطر مرتبط با اضافه وزن وچاقی نیز وجود داشته باشد، كم كردن وزن بسیار سودمنداست.البته باید توجه داشت كه در سالمندان(افراد 60 سال و بیشتر) افزایش  BMI   تا حدودی می تواند به دلیل كوتاه شدن قد ناشی از پوكی استخوان باشد.

نمایه توده بدنی ( m²  /kg )25 و بالاتردربزرگسالان را اضافه وزن می نامند.از این نقطه خطر بیماری های همراه و مرتبط با چاقی با افزایش وزن زیاد می شود.

نمایه توده بدنی 30 و بالاترراچاقی می نامند.نمایه توده بدنی9/34-30  به چاقی درجه یك،9/39-35  به چاقی درجه 2 و 40 و بالاتر به چاقی درجه 3 تقسیم بندی می شود.

 

اندازه دور كمر: یكی دیگر از راه های ارزیابی خطربروز بیماری های ناشی از چاقی ،اندازه گیری دور كمراست.اندازه دور كمربیش از 88 سانتیمتر در زنان و بیش از 102 سانتیمتر در مردان تجمع چربی شكمی زیاد محسوب می گردد .

عوامل خطر یا بیماری های همراه با چاقی

بعضی از بیماری ها یا عوامل خطر همراه با چاقی ،سلامت بیماران چاق را در معرض خطر جدی قرار می دهند.توجه به درمان ومراقبت این افراد ضروری است.

این بیماری ها شامل بیماری عروق كرونر قلب ،سایر بیماری هایی كه ایجاد تصلب شرایین می كنند،دیابت نوع 2 و وقفه تنفسی در خواب، اختلالات زنانگی مثل قطع قاعدگی وخونریزی ، مشكلات استخوانی مفصلی،سنگ كیسه صفرا و عوارض آن ها واسترس هستند.

عوامل خطرآفرین شامل مصرف دخانیات،فشارخون بالا، اختلال چربی خون،اختلال گلوگز ناشتا ، سابقه خانوادگی بیماری عروق كرونر زودرس(سكته قلبی  یا مرگ ناگهانی در مردان درجه یك خانواده در سن 55 سالگی یا قبل از آن،یا درزنان درجه یك خانواده درسن 65 سالگی یا قبل از آن )،مردان 45 سال و بیشتر یا زنان 55 سال و بیشتر (یا بعد از یائسگی ) ،كم تحركی، تری گلیسیرید خون بالا هستند.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

تاثیر اضافه وزن و چاقی برسلامتی

عواقب بهداشتی اضافه وزن و چاقی بسیارمتفاوت است و از افزایش خطر مرگ زودرس تا ناتوانی های ناشی از بیماری را شامل می شود.هر چه مدت ابتلا به چاقی بیشتر باشد ،خطر بیشتر است.چاقی یكی از عوامل خطر مهم برای بیماری های غیر واگیر مانند دیابت،قلب و عروق و سرطان است .چاقی خود نیز یك بیماری مزمن است كه با افزایش آن خطر مرگ نیز افزایش می یابد. چاقی در كودكی و نوجوانی زمینه ابتلاء به چاقی در بزرگسالی را افزایش می دهد.

فواید كاهش وزن در افراد مبتلا به اضافه وزن و چاقی

كاهش وزن قند خون ،فشارخون و چربی خون رادر سطح مطلوب كنترل می كند. كاهش وزن در حد متوسط سبب بهبودی عملكرد ریه هاو تنگی نفس می شود ،تعدادوقوع وقفه تتنفسی در خواب را كم می كند، كیفیت خواب را بهبود می دهد،خواب آلودگی در طول روز،درد استخوانی مفصلی و نیز درد كمر را كم می كند.البته حفظ وزن كاهش یافته در بهبودی مؤثراست.پیروی از رژیم های غذایی نامناسب برای كاهش وزن سبب كمبود بعضی از مواد مغذی و بروز برخی بیماری ها(مانند اختلال گوارشی) در فرد می شو.كاهش و افزایش وزن مكرر  اثرات منفی بر سلامتی دارد وموفقیت در برنامه های كاهش وزن را مشكل می سازد.

هدف از كاهش وزن و مراقبت آن شامل كاهش وزن،حفظ وزن كاهش یافته به مدت طولانی وپیشگیری از اضافه وزن بیشتر است.

 

درمان اضافه وزن وچاقی

درمان یك فرد دارای اضافه وزن و چاقی شامل دومرحله است:ارزیابی و مراقبت .

ارزیابی شامل تعیین درجه چاقی و وضعیت كلی سلامتی است. مراقبت نه تنها شامل كاهش و حفظ وزن بدن است بلكه شامل انجام اقدامات لازم برای كنترل سایر عوامل خطرآفرین او بیماری ها ست.چاقی یك بیماری مزمن است و بیمار و كاركنان بهداشتی باید بدانند كه درمان نیاز به تلاش دراز مدت در طول زندگی دارد.

انواع مختلف درمان های مؤثر برای كنترل وزن وجود دارد،كه شامل درمان با رژیم غذایی،فعالیت بدنی ،درمان رفتاری(تغیر شیوه زندگی)،درمان دارویی،درمان تركیبی و جراحی است.

 

رژیم غذایی

رژیم غذایی یعنی تنظیم یك برنامه غذایی مناسب بر اساس شرایط فرد(از نظر سن،جنس،فعالیت بدنی،سلامتی،عادات غذایی،….) برای دست یابی به سلامتی

-یكی از راه های مهم برای اصلاح رژیم غذایی، آموزش افراد در مورد اصول تغذیه مناسب،گروه های غذایی،عادات غذایی مناسب و تهیه و طبخ صحیح مواد غذایی است.

-در طی رژیم غذایی افراد باید از نظر پیروی صحیح از برنامه و توصیه های غذایی تحت مراقبت قرار گیرند.

 توصیه های غذایی برای كاهش وزن

-از مصرف غذا های پر انرژی حاوی مقادیر زیاد چربی وكربوهیدرات  اجتناب شود.

-حجم غذای مصرفی در هر وعده كاهش یابد.

-آب به مقدار كافی مصرف شود.

-رژیم غذایی بایدطوری برنامه ریزی شود كه در تركیبات آن مصرف چربی و نمك در حدی باشد كه سایر عوامل خطرزای بیماری قلبی عروقی (مانند فشارخون بالا ،كلسترول خون بالا….)را كاهش دهدواصلاح كند.

-بعداز كاهش وزن حفظ آن مهم است. برای حفظ وزن ،هر فرد بایددر روز به تعادل مقدار انرژی كه دریافت می كند و مقدارانرژی كه ازطریق فعالیت  می سوزاند توجه كند تا قادر به حفظ وزن مطلوب خود باشد.

-كاهش وزن نباید اولین هدف برأى سلامتی باشد. موفقیت دركاهش وزن را نباید براساس مقدار وزن ازدست داده ارزشیابی كرد بلكه باید بر اساس میزان بهبودی در عوامل خطرزای بیماری های مزمن همراه با چاقی یا نشانه های آن و پذیرش شیوه زندگی مناسب ، ارزشیابی كرد.

هدف از رژیم غذایی تنها كاهش وزن نیست بلكه یكی از اهداف مهم ،كنترل سایر عوامل خطرساز بیماری های  غیر واگیر همراه با چاقی است.

فعالیت بدنی

كاهش فعالیت روزانه در افزایش وزن دخالت دارد.فعالیت بدنی بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت تاثیر دارد.افزایش فعالیت بدنی با افزایش مصرف وسوخت انرژی دركاهش وحفظ وزن مؤثر است. انجام فعالیت بدنی همراه با رژیم غذایی نسبت به یك رژیم غذایی بدون فعالیت بدنی بیشتر در كاهش خطر بیماری قلبی عروقی مؤثر است.فعالیت بدنی حجم چربی بدن را كم می كند و از كاهش توده عضلانی كه غالبا”در طی كاهش وزن رخ می دهد،جلوگیری می كند.

-فعالیت بدنی مناسب فعالیت بدنی با شدت متوسط است كه به مدت 30 الی 60 دقیقه در روز و در بیشتر روزهای هفته یا ترجیحا” تمام روز ها انجام گیرد .به عنوان مثال پیاده روی تند،دویدن آرام،دوچرخه سواری و شنا بر اساس شرایط جسمانی فرد از ورزشهای مناسب و تاثیر گذار برآمادگی قلب و ریه در این مورد هستند.

-فعالیت بدنی یك عامل كلیدی برای حفظ وزن كاهش یافته است.

 

رفتار درمانی

این نوع درمان شامل تغییر رفتار هایی است كه در كاهش وزن مؤثر هستند ازجمله تغییر درالگوهای رژیم غذایی و فعالیت بدنی و رفتار هایی است كه دركاهش وزن مؤثر هستند. اصلاح عادات غذایی و میزان فعالیت بدنی به منظور كاهش و كنترل وزن  نیاز به زمان دارد.

 

درمان داروئی

درمان دارویی در صورت نیاز باید تحت نظر پزشك تجویز شود.

بیماران تحت درمان باید بطور منظم برای تعیین تاثیر داروو تداوم درمان ،تحت پایش و مراقبت قرار گیرند.

 

جراحی

زمانی كه راه های اولیه درمان چاقی شامل اصلاح رژیم غذایی،افزایش فعالیت بدنی و یا دارو درمانی مؤثر نباشند،جراحی به عنوان  یكی از راه های درمان چاقی توصیه می شود.در این روش جراحی بر روی معده یا روده به منظور كاهش حجم غذای دریافتی انجام می شود.باید توجه داشت حتی در صورت انجام عمل جراحی پیروی از رژیم غذایی مناسب و افزایش فعالیت بدنی ضروری است.

 

پیشنهاد های كلی درمان اضافه وزن در كسانی كه تحت رژیم غذایی هستند

هدف از كاهش وزن رسیدن به وزن مطلوب برای حفظ سلامتی است.در برخی موارد دربرنامه كاهش وزن در افراد چاق به ویژه كسانی كه وزن بسیار زیادی دارند ، شكست رخ می دهداما این مسئله نباید موجب نا امیدی و نگرانی این افراد از ادامه برنامه شود.

 

هشدار در مورد رژیم های غذایی خیلی سخت

پیروی از رژیم های غذایی خیلی سخت عوارض نامطلوب بر سلامت فرد می گذارند و اغلب باعث پر خوری در مراحل بعد از قطع رژیم غذایی می شوندكه خود باعث افزایش مجدد وزن می گردد.كاهش وزن اولیه كه در اثر پیروی از رژیم های سخت اتفاق می افتد بیشتر به علت دفع مایعات بدن است.ازعوارض جانبی نامطلوب این گونه رژیم ها می توان از تهوع،عدم تحمل سرما،ریزش مو،سنگ كیسه صفراو نامنظمی قاعدگی نام برد.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

اضافه وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان

علاوه بر سایرمزایای شیردهی ، هم شروع و هم مدت شیردهی خطر اضافه وزن و چاقی را در سال های بعد در كودك افزایش می دهد.حداقل 6 ماه شیردهی توصیه می شود.در كودكان نوپا اوایل دوران كودكی زمان رشد سریع و تكامل است.اگر پیشگیری از چاقی از دوران كودكی آغاز شود می توان جلوی تغییرات سوخت و سازی و فیزیولوژی بدن را گرفت. تعیین خطر اضافه وزن قبل از نوجوانی می تواند تغییر عادات مضر را تسهیل كند.درمان اضافه وزن در واقع باید قبل از 2 سالگی شروع شود اما به علت رشد و تكامل سریع كه در این سال ها رخ می دهد نمی توان بر كاهش وزن تاكید كرد.

با توجه به اینكه در كودكان یا نوجوانان هنوزقد در حال افزایش و تركیب بدن درحال تغییر است وسن شروع بلوغ نیز متفاوت است،طبقه بندی چاقی با سایر گروههای سنی اختلاف دارد.

درگروه سنی 18-2 سال طبقه بندی وزن براساس مقدار نمایه توده بدنی مخصوص كودكان و نوجوانان صورت می گیرد.(پیوست شماره ….)

در كودكان سنین قبل از مدرسه افزایش وزن 1 كیلوگرم به ازای 2 سانتیمتر افزایش قد یك افزایش منطقی است و از 3 سالگی تا 9 سالگی كاربرد دارد. افزایش بیش از این مقدار نیاز به توجه و مراقبت از افزایش وزن دارد.در مان مشابه درمان در بزرگسالان و شامل رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی است اما در كودكان باید سن ،شدت چاقی و وجود سایر عوامل خطرآفرین در كودك را نیز مد نظر قرار داد.نقش وا لدین و مربیان كودكان در حمایت از برنامه های كاهش وزن و یا جلوگیری از افزایش وزن بسیار مهم است.

ارزیابی اضافه وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان

ارزیابی اضافه وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان بر حسب صدك های نمایه توده بدنی و با توجه به سن انجام می گیرد.

– كودكانی كه نمایه توده بدنی كمتر از 85%   دارند دارای وزن طبیعی به ازای قد خود هستند .دراین افراد باید وزن حفظ شود چون با افزایش قد مقدار نمایه توده بدنی مطلوب تر می گردد. این افراد هر سال باید از نظر قد و وزن و نمایه توده بدنی بررسی شوند.

– كودكانی كه نمایه توده بدنی 85%  تا 95%  دارند در معرض خطر اضافه وزن هستند . در این افراد باید همین مقدار نمایه توده بدنی با افزایش سن حفظ شود چون با افزایش سن مقدار نمایه توده بدنی مطلوب تر می گردد و باید به كمتر از 85% برسد.

دراین افراد باید كاهش وزن تدریجی انجام گیرد.

– افرادی كه نمایه توده بدنی 95%  و بیشتر دارند دارای اضافه وزن هستند . دركودكان جوانتر باید همین مقدار نمایه توده بدنی با افزایش سن حفظ شود . در نوجوانان باید كاهش وزن تدریجی تا رسیدن به نمایه توده بدنی كمتر از 85% انجام گیرد.

– افرادی كه نمایه توده بدنی 95%  و بیشتر همراه با سایر عوامل خطر آفرین دارند باید كاهش وزن 1 تا 2 كیلو در ماه برای كاهش نمایه توده بدنی انجام گیرد و درمان سایر عوامل خطر آفرین انجام شود .

– افرادی كه نمایه توده بدنی 30 و بیشتر همراه با سایر عوامل خطر آفرین دارند باید كاهش وزن 1 تا 2 كیلو در ماه برای كاهش نمایه توده بدنی انجام گیردو درمان سایر عوامل خطر آفرین انجام شود .

به چند دلیل در كودكان كاهش وزن تدریجی توصیه می شود:

1- چون هدف كاهش وزن به مقدار لازم در مدت طولانی تری است، هم دستیابی به آن مقدار وزن راحت تر است وهم در كودكانی كه اعتماد به نفس كمتری دارند سبب افزایش اعتماد به نفس می شود.

2- كاهش وزن تدریجی مقدار انرژی مورد نیاز برای كودكانی كه هنوز در حال رشد هسنتد را تامین می كند.

-در نوجوانان بزرگتر مشابه از نمودارنمایه توده بدنی افراد بزرگسال استفاده می شود و مقدار نمایه توده بدنی 25 وبیشتر به عنوان اضافه وزن و یا چاقی مد نظر قرار می گیرد.گاهی كودكانی كه از تناسب جسمی خوبی برخوردار هستند دارای نمایه توده بدنی بیشتری هستند كه به علت افزایش بافت چربی در بدن آن ها نیست بلكه به علت افزایش توده عضلانی است و این افراد نیاز به كاهش وزن ندارند.

وجود سایر عوامل خطرآفرین و یا بیماری های ناشی از چاقی در تصمیم گیری برای كاهش وزن نقش مهمی دارند.

اصلاح رژیم غذایی اختصاصی بر حسب سن فرد پایه درمان است.اهداف اصلی رژیم غذایی ، در یافت انرژی مناسب و تغذیه مطلوب برای حفظ سلامتی و رشد طبیعی و كمك به كودك برای ایجاد و حفظ عادات غذایی و فعالیت بدنی مفید است.

نیازهای طبیعی كودكان ممكن است برای كودكان هم سن به علت اختلاف طبیعی در اندازه آن ها متفاوت باشد.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

هدف های تغییررفتاربرای كاهش وزن در كودكان و نوجوانان شامل موارد زیر است:

-افزایش مصرف میوه و سبزی بیش از 5 بار در روز

– مصرف فیبرهای غذایی به مقدار كافی و محدودیت مصرف نمك و قند و شكر

– افزایش مصرف شیر و لببنبات بیش از 3 بار در روز و افزایش مصرف لبنبات بدون چربی بعد از 2 سالگی

-افزایش مصرف غلات بیش از 6 بار در روز

-آماده كردن غذا در منزل و كاهش مصرف غذاهای بیرون از خانه ،برنامه ریزی برای تنقلات سالم ، ارائه غذاهای كم انرژی مثل میوه و سبزی

-افزایش فعالیت بدنی روزانه به 1 ساعت در روز

-محدود كردن تماشای تلویزیون به كمتر از 2 ساعت در روز

-درگیر كردن كودكان در برنامه ریزی وعده های غذایی،خرید مواد غذایی، آماده كردن غذا و انتخاب غذاهای سالمتر

-انجام فعالیت بدنی روزانه منظم (در حد عرق كردن كه نشان می دهد شدت فعالیت مناسب است و تلاش كافی صورت گرفته است).این توصیه برای همه كودكان كاربرد دارد.

-كاهش تماشای تلویزیون و بازی های كامپیوتری به كمتر از 2 ساعت در روز

-توصیه به ورزش و فعالیت بدنی كه لذت بخش و مطابق با شرایط و شیوه زندگی خانواده باشد.فعالیت هایی مانند پیاده روی ،دوچرخه سواری،اسكیت، پیاده روی،طناب بازی،كوه پیمایی، وزنه برداری برای بهبود قدرت عضلانی و باغبانی را راحت ترمی نوان در زندگی روزانه انجام داد.

اغلب رژیم های غذایی برای كاهش وزن  بر مصرف متعادل ،متنوع و مقدار كافی طبق الگوی غذایی كلی مصرف تاكید دارد. مراقبت و درمان چاقی و اضافه وزن یك مراقبت دراز مدت است و بهتر است خود مراقبتی توسط كودكان و نوچوانان تشویق شود.

 

فعالیت بدنی

تعریف فعالیت بدنی

فعالیت بدنی به حركت های بدنی یا فیزیكی گفته می شود كه بوسیله عضلات اسكلتی ایجاد می شود و نیاز به مصرف انرژی دارد.ورزش نوعی فعالیت بدنی است كه سازماندهی شده است وبا هدف دسترسی به تناسب بدنی به صورت منظم و مكرر انجام می شود.تناسب بدنی مجموعه ای از خصوصیات است كه قابلیت و توانایی انجام فعالیت های بدنی لازم و مورد نیاز روزانه را با  قدرت ،هوشیاری ،نشاط و شادابی بدون مواجهه با خستگی بی مورد،به فردمی بخشد.تناسب بدنی معمولا” بر اساس تناسب قلبی –تنفسی،تناسب عضلانی وتركیب بدن محاسبه می گردد . بیشترین حد فواید قلبی عروقی با فعالیت بدنی با شدت متوسط و منظم حاصل می شود.

فعالیت بدنی برای بیمار مبتلا به نارسایی قلبی خوب است امانباید با شدت زیاد انجام دهد. پیاده روی از فعالیت های بسیار مناسب است.ورزش منظم عضلات را سالم نگه میدارد.باید بیاد داشت بیماراتن و افراد بالای 40 سال باید قبل از شروع هر فعالیت مهمی با پزشك مشورت كنند حتی اگربا انجام آن دچار مشكلی نشوید.میزان مناسب فعالیت بدنی روزانه هر فرد كه بطور معمول انجام می دهد باید توسط پزشك او برآورده شود.برای هر فرد باید متناسب با توانایی هایش و نیاز سلامتی او برنامه ورزشی تجویز نمود.

 

فعالیت بدنی منظم شامل حداقل 4 تا 6 بار ورزش با شدت متوسط (معادل حالتی كه در راه رفتن سریع بدست می آید)در هفته و هر بار به مدت 30 الی 60 دقیقه است كه این مدت  می تواند به دفعات حداقل 10 دقیقه ای تقسیم شودو در 3 الی 6 نوبت درروزانجام شود.برنامه های ورزشی یا فعالیت بدنی باید شامل ورزش های هوازی ونیز ورزش های مقاومتی و قدرتی برای ارتقاء و تقویت سلامتی ساختمان اسكلتی –عضلانی باشند و 2 تا 3 بار در هفته گنجانده شوند.نرمش قبل و بعد از انجام فعالیت ورزشی به منظور گرم كردن و سرد كردن تدریجی بدن ضروری است.

فعالیت های هوازی یاورزش آئروبیك تمرینی است كه توانائی عملكرد و تناسب قلبی عروقی را بهبود می بخشد .فعالیت های هوازی فعالیت های با شدت متوسط و مدت نسبتا” طولانی هستندكه گروه های عضلات بزرگ بدن را فعال می كنند و اجرای آن ها به حضور و مصرف اكسیژن توسط عضلات بدن وابسته است،زیرا انرژی مورد نیاز برای این نوع فعالیت ها ،عمدتا” از طریق سیستم هوازی تامین می شود. نمونه های فعالیت های هوازی شامل دویدن،طناب زدن ، پیاده روی تند، شنا ،دو آرام ودوچرخه سواری با سرعت كم و متوسط هستند.

شدت این گروه از فعالیت ها ی هوازی در حدی است كه می توان آن ها را به مدت نسبتا” طولانی انجام دادودر عین حال سرعت ضربان قلب را به نحو بارزی افزایش می دهند.فعالیت های همگانی یا شیوه زندگی كه شدت متوسطی دارند مثل پیاده روی بجای رانندگی یا استفاده از ماشین،بالارفتن از پله ها بجای آسانسورو یا مقداری از راه را تا محل كار پیاده رفتن اگرچه از نوع فعالیت های هوازی هستند ولی چون شدت آن ها كم است، ورزش های هوازی فعال تلقی نمی شوند.فعالیت های شدید تر مانند طناب زدن ،دویدن آهسته یا دوچرخه سواری از نوع هوازی فعال هستند و برای تناسب قلبی عروقی در افراد سالم بسیار مفیدتر هستند. اما توجه كنید كه در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی نباید شدت فعالیت ها زیاد باشدوفعالیت هایی مثل پیاده روی تند، شنا ،دو آرام ودوچرخه سواری آرام مناسب این افراد هستند.

فعالیت های غیر هوازی فعالیت هایی هستند كه با تمام سرعت در مدت كوتاه انجام می شوند(چند ثانیه تا حداكثر 3 دقیقه)مانند انواع پرتاب ها( مثل دیسك ،نیزه ،وزنه)،پرشها،كشتی ووزنه برداری ،و به مصرف اكسیژن وابسته نیستند.این نوع فعالیت ها برای بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی خصوصا” نارسایی قلبی مناسب نیستند .

برای اینكه فعالیت بدنی و ورزش خطرایجاد نكند، بیماران باید نكات زیر را پیگیری كنند:

1-بدانند چه نوع و چه مقدار ورزشی برای آنها خوب است .

2-درسطح صاف پیاده روی كنند و از بالا رفتن از سر بالائی خودداری كنند.

3- سعی كنند حداقل 5 روز در هفته تمرین كنند.

4-تمرین خود را بتدریج ازروزی 10 دقیقه تا30 الی 60  دقیقه در روز افزایش دهند . این كار ممكن است 12-8 هفته طول بكشد تا به آن مدت دست یابند .

5-اگر به مقدار مناسب و درست فعالیت كنند، نباید آن ها را خسته كند.در هنگام فعالیت باید بتوانند بدون اینكه مشكل تنفسی داشته باشند،صحبت كنند.

6-لباس و كفش مناسب بپوشند.از لباسهای سبك و جاذب عرق (نخی یا كتانی)كه پوست بتواند براحتی تنفس كند استفاده كنند.در سرما ازچند لایه لباس نازك بجای یك لباس كلفت استفاده كنند.

7-در هوای سرد كمتر از 5 درجه و هوای گرم بالای 30 درجه  یا در زمان  غذا خوردن از تمرین خودداری كنند.

9-اگر پیاده روی جزء تمرین است : دورتا دور ساختمان یا دور جاده به شكل دایره پیاده روی كنند . پیاده روی در یك جهت مستقیم باعث میشود از نقطه ای كه شروع كردند دور شوند. سعی كنید بطور مداوم قدم بزنند.

10-از فعالیتهای خیلی زیاد پرهیز كنند. اشیاء سنگینی را كه زود آن ها را خسته می كند، هل ندهند ، نكشند، بلند نكنند یا فشار ندهند .

11-بهتر است فعالیت ورزشی خودرا در پارك ها ی نزدیك خانه و حتی المقدور در ساعات اولیه روز انجام دهند.

12-در ساعات شلوغی خیابان ها نباید به فعالیت بدنی بپردازند.

13-توصیه می شود مشخصات فردی شامل نام و نام خانوادگی و تلفن خودو یا یكی از آشنایان را در جیب خود قرار دهند تا در صورت بروزحادثه خاص، امكان تماس با نزدیكان آن ها فراهم شود.

علائم فعالیت بدنی نامناسب و خیلی سخت

– تنگی نفس زیاد

– طپش قلب

– سرگیجه و تهوع

– ناراحتی و دردسینه

– خستگی ( از پا افتادن) بعد از تمرین

اگردر حین فعالیت این نشانه ها رخ دهد ،فعالیت را قطع و استراحت كنند.در صورتیكه این نشانه ها بیش از 20 دقیقه طول بكشد یا اگر بطور نامنظم رخ دهد با پزشك خود تماس بگیرند .

 *پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

تنظیم برنامه روزانه توسط بیماران قلبی عروقی

1- اگر فعالیتهای روزانه خیلی خسته كننده است نیازبه ذخیره انرژی دارند. ممكن است نیاز باشد بعضی از فعالیتها را قطع كنند یا ازوسایل یا روشهایی استفاده كنندكه انجام آن انرژی كمتری نیاز داردو آن را ذخیره می كند.(مثل استفاده از جارو برقی، ماشین لباسشویی ..)

2-بیماران هم روز خوب و هم روز بد خواهند داشت .سعی كنند این تغییرات را با تنظیم فعالیتها به حداقل برسانند.

3-طوری برنامه ریزی نكنند كه كارهای زیادی را دریك روز انجام دهند. زمان كافی در نظر بگیرند تا نیازی به عجله كردن نباشد.

4-قبل و بعد از فعالیت ها استراحت كنند. وقتی احساس میكنند خیلی خسته هستند چند بار استراحت كوتاه موثر تر از استراحت طولانی است

5- اگر در حین فعالیت خسته شدند ،توقف كنندو  استراحت كنند.

6-بعد از غذا فورا” فعالیت انجام ندهند.

 

توانبخشی در بیماران بعد از حمله قلبی یا جراحی قلب

فعالیت های اولیه باید تحت نظارت انجام شود.در ابتدا توصیه می شود با مقدار كمی فعالیت مثل نشستن روی صندلی به مدت چند ساعت در روز شروع شودو سپس فعالیت سبك بصورت پیاده روی روزانه با سرعت آهسته و فاصله كم انجام شود و به تدریج در طول دو هفته تا 10 دقیقه پیاده روی مداوم در هر روز، افزایش یابد. در اینمدت پیاده روی باید همراه با تمرینات و حركات غیر مقاومتی (كششی و نرمشی)دست ها ، پاها و تنه انجام شود. اگر فعالیت برای چند روز قطع شود،باید با شدت كمتر از سر گرفته شود و بتدریج افزایش یابد. در فاصله 2 تا 6 هفته بعد از حادثه قلبی درصورت پایدار بودن وضعیت بیمار یك سری آزمایش از جمله آزمایش ورزش برای بیمار انجام می شودو یك برنامه ورزشی برای آماده سازی بیمار به اجراءدر می آید كه شامل ورزش عضلات بزرگ است وحداقل 20 تا 30 دقیقه در هر جلسه و 3 تا 4 بار در هفته باید انجام شود.درحین فعالیت نباید مشكلی پیش آید،بیمارباید درصورت بروز درد یا احساس ناراحتی درسینه ،طپش قلب ،تهوع،احساس غش وتنگی نفس فعالیت خودرا قطع كند وبا پزشك خود مشورت نماید. در بیمارانی كه كم خطر هستند می توان شدت فعالیت را بیشتر كرد.وقتی شدت فعالیت ورزشی برای بیمار بی ضرر بود هر هفته می توان به زمان فعالیت 5 دقیقه اضافه كرد.بیمار به تدریج قادر می شود یك فعالیت مشخص را با توانایی و افزایش كمتر ضربان قلب انجام دهد.سپس می توان شدت فعالیت را تا حد ورزش های قدرتی مثل بلند كردن وزنه های مناسب افزایش داد.

بیمارانی كه در منزل ناچار به استفاده از پله هستند باید قبل از مرخص شدن از بیمارستان در آن جا تمرین كنند.یعنی می توانند یك روز یك طبقه از پله هاپایین بروند و با آسانسور برگردند و روز بعد یك طبقه از پله هابالا بروند و پایین بیایند.این كار كمك می كند بیمار و خانواده اودر منزل كمتر مضطرب باشند.

 

توصیه هایی برای فعالیت بدنی در كودكان و نوجوانان

كودكان كمتر از 2 سال:فراهم كردن محیط بازی امن ،جلوگیری از تماشای تلویزیون ،اجازه به بازی در محیط بیرون ازحانه تحت نظارت والدین مانند پیاده روی در پارك

12-10 سال:بازی با خانواده و دوستان، انجام فعالیت هایی كه مهارت بیشتری نیاز دارند مانند فوتبال،بسكتبال

كودكان 6-4 سال :توصیه به بازی های آزاد و فعالیت هایی مثل شنا،دویدن،پیاده روی با والدین

نوجوانان:این گروه بیشتر به تناسب جسمی خود توجه دارند ،پیاده روی ،دوچرخه سواری، كاردر خانه ،ورزش های رقابتی و غیر رقابتی از ورزش های مناسب است.

بطور كلی توصیه می شود افراد بزرگسال درروزمعادل 10000 قدم (11000 تا 12000 قدم در روز برای دختران و 13000 تا 15000 قدم در روز برای پسران ) فعالیت كنند تا به سطح مطلوب فعالیت و شیوه زندگی سالم برسند.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

اختلال چربی خون

اختلال چربی های خون یعنی بالا بودن كلسترول بد،بالابودن تری گلیسیرید و پایین بودن كلسترول خوب

 

انواع چربی خون

چندنوع چربی در خون وجود داردكه سه نوع آن ها از همه مهمتر است:

1-كلسترول یك ماده مومی سبك وچربی مانندی است كه بطور طبیعی در بدن ساخته می شود و در تمامی سلول های بدن یافت می شود. بدن برای ساختن هورمون ها ،دیواره سلولی ،بافت های ضروری ، ویتامین ها وسایر مواد شیمیایی حیاتی از آن ها استفاده می كند.كلسترول خون از دوراه بوجود می آید.این ماده اكثرا” در كبد ساخته می شود، همچنین از طریق مصرف مواد غذایی حیوانی نیز وارد بدن می شود.بدن تمامی كلسترول مود نیاز خود را می سازدو لازم نیست از طریق غذا بدست آید.

اگر كلسترول بیش از حد در بدن ساخته شود یا میزان آن در غذا زیاد باشد در نتیجه مقدار این ماده در خون زیاد می شود. كلسترول بوسیله گردش خون از سلول های بدن عبور می نماید.كلسترول و سایر چربی ها نمی توانند در خون حل گردند،بدین جهت برای انتقال به سلول ها نیاز به حمل كننده های خاصی (به آن ها لیپوپروتئین می گویند )دارند كه انواع گوناگونی دارند ولی دونوع آن ها از بقیه بیشتر مد نظر هستند. یك نوع آن كلسترول بد یاLDL و یك نوع كلسترول خوب یا  HDL  نامیده می شود.كلسترول بد همراه مواد دیگر در خون به تدریج برروی دیواره عروق تغذیه كننده قلب رسوب می كند و یك ساختمان مومی شكل به نام پلاك تشكیل می دهد، اما كلسترول خوب مانع رسوب كلسترول در دیواره رگ می شودو بیشتر تمایل دارد كه كلسترول را از شریان ها و سیستم گردش خون به كبد برگرداند تا از بدن دفع گردد.ضمن اینكه پزشكان معتقد هستند این نوع كلسترول خوب همچنین می تواند كلسترول اضافی را از پلاك های عروق مبتلا به تصلب یا سختی شرایین نیزبرداشته وبه كبد منتقل كند و رشد پلاك ها را به تاخیر اندازد.

هنگامی كه مقداركلسترول در خون زیاد باشد موجب تصلب سرخرگ ها و كاهش جریان خون می شود .این مسئله باعث می شود فشارخون افزایش یابد،سكته قلبی و یا مغزی رخ دهد.

اهمیت كلسترول

میزان كلسترول بالا در خون رابطه زیادی با احتمال ابتلا به بیماری قلبی دارد.هرچه میزان كلسترول خون بیشتر باشد خطر ابتلا به بیماری قلبی یا دچار شدن به حمله قلبی بیشتر است.

2-تری گلیسیرید شكل دیگری از چربی موجود در خون است كه می تواند خطر بیماری قلبی عروقی را افزایش دهد.تری گلیسیرید ها در كبد و بافت چربی تشكیل می شوند.افزایش تری گلیسیرید ها اغلب همراه با افزایش كلسترول بد است.

3-اسید چرب ترانس نوع دیگری از چربی غذایی است كه می تواند مقداركلسترول در خون را بالا ببرد.

 

كلسترول غذایی

در مواد غذایی روزانه سه نوع چربی وجود دارد:چربی های اشباع شده ، چربی های اشباع نشده و كلسترول كه دو نوع اول را اسید چرب  می نامند.

اسید های چرب اشباع شده هم می توانند منبع حیوانی وهم منبع گیاهی داشته باشند.مانند كره،شیر،ماست ،چربی گوشت،روغن نارگیل و خرما.

اسیدهای چرب اشباع نشده هم منبع حیوانی وهم منبع گیاهی دارند، اما بیشتر در منابع گیاهی یافت می شوند.مانند روغن دانه های گیاهی آفتاب گردان،سویا،ذرت ،زیتون،گردو،فندوق ،روغن ماهی.

كلسترول فقط در مواد غذایی حیوانی مانند گوشت قرمز ،لبنیات،زرده تخم مرغ و چربی های حیوانی یافت می شود.غذاهای مذكوركه منابع غنی كلسترول هستند، دارای مقدار زیادی چربی می باشند.محصولات گیاهی فاقد كلسترول هستند.

علاوه بر كلسترول اسید های چرب اشباع شده هم سبب افزایش میزان كلسترول در خون می شوندو مهمترین عامل اصلی افزایش كلسترول درخون هستند.

اسید های چرب اشباع نشده در حقیقت میزان كلسترول خون را پایین می آورند. این چربی ها در دمای اطاق به حالت مایع هستند .چربی های اشباع نشده را می توان به چربی های اشباع نشده یك ظرفیتی و چند ظرفیتی تقسیم كرد.

 

علت اختلال در چربی های خون

در برخی از بیماران عامل اختلال در چربی ها خون وجود بیماری های دیگری مانند بیماری های گوارشی،اختلال در كار كبد یا كلیه،كم كاری غده تیروئید و بیماری دیابت است.در گروهی از بیماران مسائل ارثی و سابقه خانوادگی نقش دارد.در بسیاری از بیماران نیز علت زمینه ای آن هنوز مشخص نشده است.اما علت زمینه ای هرچه باشد وجود عوامل زیر می تواند سبب اختلال در چربی های خون و تشدید بیماری شود:

-رژیم غذایی نامناسب وغلط، مصرف زیاد چربی ها

-پرخوری و چاقی

-مصرف سیگار

-استفاده از مشروبات تلكلی

-كم تحركی

 

علائم اختلال چربی خون

اختلال چربی های خون ازجمله كلسترول بالای خون خود بخود نشانه های بیماری را سبب نمی شوداز این رو بسیاری از افراد از بالا بودن كلسترول خون خود بی خبرند.

در بعضی از بیماران وجود برجستگی های زرد رنگ برروی پوست بخصوص روی پلك ها ،آرنج و زانوها می تواند نشانه ای از بالا بودن چربی های خون باشد،اما برخلاف تصور بسیاری از افراد قبل از ایجاد عوارض وخیم مثل سكته قلبی یا مغزی هیچ علامتی ایجاد           نمی كند.علائمی چون سرگیجه،احساس خستگی و غیره هیچ ارتباط مستقیمی با بالا بودن چربی ها ی خون ندارد.بنابر این تنها راه تشخیص بموقع این عامل خطر مهم ،اندازه گیری سطح چربی های خون از طریق آزمایش خون است. در سالهای اخیر علاوه بر مقدار كلسترول تام و تری گلیسیرید ، مقدار كلسترول خوب و بد را كه ارزش بیشتری دارند نیز برای تعیین شدت خطر بروز بیماری قلبی عروقی اندازه گیری   می كنند. سطح مطلوب یا مورد قبول چربی های خون بر حسب وجود عوامل مختلف ازجمله سابقه بیماری قلبی عروقی متفاوت است و تعیین آن بر عهده پزشك است. در افراد سالم سطح مطلوب كلسترول تام كمتراز 200 میلی گرم در دسی لیتر خون ،كلسترول بدكمتر از 130 میلی گرم در دسی لیتر خون و كلسترول خوب بیشتر از 50 میلی گرم در دسی لیتر خون در زنان و بیشتر از 50 میلی گرم در دسی لیتر خون در مردان است. در بیمارانی كه بیماری عروق كرونر قلب یا دیا بت دارند، سطح مورد قبول كلسترول بد كمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر خون است كه كمتر از افراد سالم است.سطح مطلوب تری گلیسیرید كمتر از  200 میلی گرم در دسی لیتر خون است.

كاهش كلسترول بد و افزایش كلسترول خوب باید همزمان همراه با كنترل و اصلاح سایر عوامل خطر بیماری قلبی عروقی مانند مصرف دخانیات ،كنترل قند خون ، فشارخون بالا، افزایش فعالیت بدنی و كاهش اضافه وزن باشد.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

عوامل مؤثر بر مقدار كلسترول در خون

جیره غذایی: چربی اشباع شده و كلسترول در غذا سبب بالا رفتن كلسترول خون می شود.چربی اشباع شده سهم اصلی در افزایش كلسترول خون دارد ، ولی كلسترول موجوددرغذا ها نیز حائز اهمیت است.كاستن از مقدار چربی اشباع شده و كلسترول در غذا به كاهش مقدار كلسترول در خون كمك می كند.

غذاهایی كه حاوی چربی اشباع كم هستند شامل لبنیات بدون چربی یا 1% چربی ،گوشت كم چربی ،ماهی ،ماكیان پوست كنده،حبوبات دارای پوست،میوه وسبزی،روغن های مارگارین كم چرب( كه چربی اشباع شده آن ها كم است و چربی ترانس یا ندارند یا بسیار كم است) هستند.

غذاهای پر كلسترول شامل جگر،دل،قلوه،زرده تخم مرغ،لبنیات پرچرب هستند.فیبرهای غذایی سبب كاهش كلسترول خون می شوند.منابع خوب ناگواردنی(فیبر)های محلول عبارت از جودوسر،برخی میوه ا مانند پرتقال و گلابی و سبزی ها (مانند كلم و هویج)،نخود و لوبیای خشك شده هستند.

روغن های گیاهی در حالت عادی و در دمای معمولی به شكل مایع هستند اما بعضی از روغن های گیاهی با روش های شیمیایی هیدروژن دار می شوند تا سفت و جامد گردند. در حقیقت این روغن ها بیشتر اشباع می شوند و خطر آن ها نیز بیشتر می گردد. لذا باید به ندرت از آن ها استفاده كرد.این روغن ها غالبا” در شیرینی ، بیسكویت،كیك و غذاهای آماده یافت می شوند.

روغنها ی اشباع نشده شامل روغن زیتون و بادام زمینی ،روغن ذرت،آفتاب گردان،كنجد و سویا هستند.روغن نخل و نارگیل دارای چربی اشباع هستند و مفید نیستند.چربی های اشباع نشده سالمتر از چربی های اشباع شده هستند ولی باید آنها را نیز به ندرت مصرف كرد چون دارای همان مقدارانرژی هستند و باعث افزایش وزن می گردند.هر یك گرم چربی 9 كالری ایجاد می كند و هر یك گرم كربوهیدرات ویك گرم پروتئین 4 كالری ایجاد می كنند.تولید انرژی با مصرف چربی بیش از دوبرابر است و در ایجاد اضافه وزن نقش مهمی دارد.

وزن:چاقی عامل خطرساز برای بیماری قلبی عروفی است و كلسترول خون را نیز بالا می برد.كم كردن وزن به كاستن از مقدرا كلسترول بد ، كلسترول تام و تری گلیسیرید و نیز بالا بردن كلسترول خوب كمك می كند.

حتی اگر سطح چربیهای خون طبیعی باشد ، مصرف زیاد مواد غذایی پرچرب احتمال بروز بیماری قلبی عروقی را افزایش می دهد.رعایت رژیم غذایی باید از سنین كودكی شروع شود چون پدیده تصلب شرایین از سنین پایین شروع می گردد، ضمن اینكه تغییر عادت غذایی در بزرگسالی امری مشكل است. توصیه می شود با استفاده از رژیم غذایی سالم و مناسب بعد از دوسالگی كودكان را به مصرف غذاهای مناسب عادت دهید.

فعالیت بدنی:كم تحركی عامل خطرساز بیماری قلبی عروقی است.فعالیت بدنی منظم می تواند به كم كردن كلسترول بد وبالا بردن كلسترول خوب كمك كند.

سن و جنس:در هر دوجنس با بالارفتن سن میزان كلسترول در خونشان افزایش می یابد.پیش  از یائسگی میزان كلسترول در زنان كمتر از مردان هم سن و سال است، ولی بعد از آن در زنان نیز افزایش می یابد.

وراثت:ژن ها تا اندازه ای معلوم می كنند كه بدن چقدر كلسترول می سازد .كلسترول بالای خون از طریق ژن ها در خانواده منتقل می شود.

 

راه های كنترل و كاهش كلسترول خون

1-چربی و كلسترول كمتری مصرف شود:

-بخشی از وعده غذایی باید شامل غلات سبوسدار و سبزیجات باشد.

-گوشت خالص و بدون چربی مصرف شود.پوست مرغ قبل از مصرف جدا شود.مصرف امعاء و احشاء حیوانات مانند دل،قلوه،جگر، و مغز،كله و پاچه به حداقل برسد.

-ماهی بیشتر مصرف شودماهی های چرب نظیر سالمون،ساردین،تن و قزل آلا را حداقل هفته ای دوبار مصرف شود.

-زرده تخم مرغ كمتر مصرف شود و به جای آن از سفیده تخم مرغ استفاده شود.

-از لبنیات كم چرب(1% چربی) مانند شیر، ماست،پنیر یا بدون چربی (چربی گرفته) استفاده شود.سرشیر،خامه و رویه ماست جدا شود.

-از مصرف زیاد شیرینی خامه ای،تنقلات مثل غذاهای فوری و آماده مانند ساندویچ سوسیس و كالباس ،چیپس اجتناب شود.

-بجای سس مایونزیا سس سالاد از روغن زیتون با آبلیمو یا سركه وسبزیجات معطر و ادویه استفاده شود.

-غذاها بیشتر به شكل آب پز،بخارپز،تنوری یاكبابی استفاده شود.

-حتی الامكان از سرخ كردن موادغذایی پرهیز شود.

-رویه چربی خورش ها و سوپ ها جدا گردد(این كار زمانی كه غذا سرد شده است آسانتر است)

-ازحبوبات و غلات سبوس دار(نان های سبوس دار) بیشتر استفاده شود.

-میوه و سبزی روزانه و به مقدار لازم استفاده شود.

2-وزن درحد مطلوب نگهداشته شود و از افزایش وزن و چاقی جلوگیری شود.

3-فعالیت بدنی روزانه و مداوم انجام شود.

4-از مصرف سیگار پرهیز شود.

 

وظایف بهورز در برنامه پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی(بیماری عروق كرونر)

1- غربالگری

2-ارجاع به پزشك

3-پیگیری ومراقبت بیماران

4-آموزش

5- ثبت اطلاعات

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

1-غربالگری

برای یافتن افراد مبتلا به بیماری قلبی عروقی(بیماری عروق كرونر) و افراد در معرض خطرآن لازم است موارد زیر اجراء شود.:

-گروه كودكان(زیر 6 سال) :

گروه هدف در این برنامه افراد 2تا 5 سال هستند. این گروه باید برای ارزیابی چاقی و دیابت هر سال یك بار مورد غربالگری فعال قرارگیرند .

-گروه نوجوانان و جوانان(6 تا 24 سال):

گروه 6 تا 18 سال باید برای ارزیابی چاقی وفشارخون بالاهر سال و برای سایر عوامل خطر هر3 سال یك بارمورد غربالگری فعال قرارگیرند. گروه 19 تا 24 سال باید برای ارزیابی بیماری قلبی عروقی وعوامل خطرآن هر3 سال یك بار مورد غربالگری فعال قرارگیرند .

• برای تمام دانش آموزان دارای شناسنامه سلامت اقدامات شناسایی ،ارجاع ، پیگیری ،مراقبت و درمان مطابق دستورالعمل زیر انجام  می گیرد.

چنانچه دانش آموزان و سایر افراد كمتر از 18 سال شناسنامه سلامت دانش آموزان نداشته باشند، باید در غربالگری سالانه اقدامات لازم برای       آن ها انجام شودو فرم مربوطه تکمیل شود..

-گروه میانسالان(25 تا 60 سال):

باید برای ارزیابی بیماری قلبی عروقی وعوامل خطرآن هر3 سال یك بار مورد غربالگری فعال قرارگیرند .

-گروه سالمندان(60 سال و بالاتر):

باید برای ارزیابی بیماری قلبی عروقی وعوامل خطرآن هر3 سال یك بار مورد غربالگری فعال قرارگیرند .

 

برای انجام غربالگری  مشخصات افراد واجد شرایط سنی در هرخانوار را طبق راهنما در“فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی” مربوط به گروه سنی مربوطه(2تا 18 سال یا 19 سال و بالاتر) بنویسید و فشارخون ،وزن و قد اورا طبق دستورالعمل اندازه بگیرید ونمایه توده بدنی را(طبق نمودار ودستورالعمل پیوست) تعیین كنید. سپس در مورد وجود عوامل خطرآفرین وبیماری های زمینه سازدر خانواده و فرد ،مصرف دخانیات ,وضعیت تغذیه(الگوی رژیم غذایی)، فعالیت بدنی و علائم بیماری عروق كرونراز وی یا در مورد كودكان از والدین آن ها سؤال كنید و طبق دستورات زیر اقدام كنید:

 

افراد درمعرض خطر ابتلاء به بیماری قلبی عروقی افرادی هستند که دارای حداقل یکی از موارد سابقه خانوادگی چاقی، سابقه خانوادگی بیماری فشارخون بالا، سابقه خانوادگی بیماری دیابت، سابقه خانوادگی بیماری اختلال چربی خون ، سابقه خانوادگی بیماری قلبی عروقی و سکته قلبی و مغزی زودرس و یا دارای  اضافه وزن ،وضعیت تغذیه نامطلوب،وضعیت فعالیت بدنی نامطلوب و مصرف دخانیات هستند و یا حداقل به یكی از بیماری های زمینه ساز ‌(چاقی ,فشارخون بالا،دیابت ،اختلال چربی خون) مبتلا هستند.

 

افراد بیمار مبتلابه بیماری قلبی عروقی افرادی هستند که مبتلا به بیماری قلبی عروقی و سکته قلبی و مغزی زودرس هستند که ممکن است حداقل به یكی از بیماری های زمینه ساز ‌یا عوامل  خطر آفرین هم مبتلا باشند.

2-ارجاع به پزشك

1-2-گروه كودكان(زیر 6 سال) :

1-1-2- اگر پاسخ سؤال ستون 14 منفی بود(علامت ضربدر نداشت), این بدین معنی است كه احتمال ابتلاء به بیماری قلبی عروقی در این فرد در صورت حفظ شرایط فعلی كم است و به عنوان فرد سالم  هرسال باید از نظر بیماری قلبی عروقی برای ارزیابی چاقی و دیابت مجددا” غربالگری شود. اگرنتیجه نمایه توده بدنی ستون 12(95% و بیشتر) بدون وجود عامل خطر دیگربود فرد جزء افراد سالم محسوب   می شودو لازم نیست اورا به پزشک ارجاع دهید.

 

2-1-2- اگر پاسخ سؤال ستون 14 مثبت بود(علامت ضربدر داشت) ویا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 20(95% و بیشتر)  بود ،این بدین معنی است كه فرد به علت داشتن حداقل یك مورد از عوامل خطر تعیین شده در فرم،  در معرض خطر ابتلاء به بیماری قلبی عروقی است و باید ارجاع غیر فوری شود. این فرد  به عنوان فرد درمعرض خطر باید تحت مراقبت و آموزش اصلاح شیوه زندگی قرار گیرد و هرسال برای ارزیابی چاقی مجددا”  غربالگری شود. اگر فرد فقط دیابتی باشد و تحت درمان منظم پزشک باشد نیاز به ارجاع نمی باشد.

 

2-2-گروه نوجوانان و جوانان(6 تا 24 سال):

گروه سنی 6 تا 18 سال

1-2-2- اگر پاسخ هر یك از سؤالات ستون های 7 تا15 منفی بود(علامت ضربدر نداشت)ونتیجه نمایه توده بدنی ستون 18( كمتر از85%) یا ستون 19(85%تا95%) بدون عامل خطر دیگر بود ونتیجه میانگین فشارخون ستون 21( كمتراز80/120 میلیمتر جیوه) بود ،این بدین معنی است كه فردهیچ یك از عوامل خطر تعیین شده دراین فرم را ندارد و احتمال ابتلاء به بیماری قلبی عروقی در این فرد كم است و به عنوان فرد سالم هر 3 سال یك بار باید مجددا” از نظر بیماری قلبی عروقی و هر سال از نظر فشارخون و چاقی غربالگری شود.

 

2-2-2- اگر پاسخ حداقل یكی از سؤالات ستون های  7 تا 15 مثبت بود (علامت ضربدر داشت) ویا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 19 (85%تا95%) همراه با عامل خطر دیگر یا ستون 20(95% و بیشتر) بود و یا نتیجه میانگین فشارخون ستون 22(80/120 میلیمتر جیوه و بیشتر) بود،این بدین معنی است كه فردبه علت داشتن حداقل یك مورد از عوامل خطر تعیین شده و یا ابتلاء به حداقل یكی از بیماری های زمینه ساز ‌در معرض خطر ابتلاء به بیماری قلبی عروقی است.غیر از افرادی که فقط دارای اضافه وزن هستند, بقیه افراد را به عنوان افراد در معرض خطر(كسی كه دارای عوامل خطر بیماری قلبی عروقی و یا بیمار مبتلا به بیماری زمینه ساز بیماری قلبی عروقی است) به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

 

3-2-2- اگر فقط نتیجه پاسخ ستون 19 (نمایه توده بدنی) بین 85 تا 95 بود، نیاز به ارجاع فرد نمی باشد ولی به عنوان فرد درمعرض خطر باید تحت مراقبت و آموزش اصلاح شیوه زندگی قرار گیرد و هر 3 سال یك بار مجددا” از نظر بیماری قلبی عروقی و هر سال از نظر فشارخون و چاقی غربالگری شود.

گروه سنی 19 تا 25 سال :این گروه مانند گروه سنی بزرگسالان و سالمندان بررسی می شوند.

 

3-2-گروه سنی 19 تا 25 سال ،گروه میانسالان(25 تا 60 سال)و گروه سنی سالمندان(60 سال و بیشتر)

1-3-2-اگر پاسخ هر یك از سؤالات ستون های 7 تا 17 و25 و 26منفی بود(علامت ضربدر نداشت) ویا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 20( كمتر از25)  ونتیجه میانگین فشارخون ستون 23( كمتراز90/140 میلیمتر جیوه) بود ونتیجه پاسخ سؤالات مربوط به ستون های 27 و 28 نسبتا”مطلوب یا مطلوب بود،این بدین معنی است كه فردهیچ یك از عوامل خطر تعیین شده دراین فرم را ندارد و احتمال ابتلاء به بیماری قلبی عروقی در این فرد كم است و به عنوان فرد سالم هر 3 سال یك بار باید مجددا” از نظر بیماری قلبی عروقی غربالگری شود.

• در سالمندان(60 سال و بیشتر)دارا بودن سابقه خانوادگی بیماری (مثبت بودن هر یک ازستون های 7 تا 12) جزء عوامل خطر محسوب نمی شود.

 

2-3-2- اگر پاسخ حداقل یكی از سؤالات ستون های  7 تا 17 و25 و 26 مثبت بود (علامت ضربدر داشت) و یا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 21یا22(25 و بیشتر) بود ویا نتیجه میانگین فشارخون ستون 24 (90/140 میلیمتر جیوه و بیشتر) ونتیجه پاسخ سؤالات مربوط به ستون های 27 و28 نا مطلوب بود ،این بدین معنی است كه فردبه علت داشتن حداقل یك مورد از عوامل خطر تعیین شده و یا ابتلاء به حداقل یكی از بیماری های زمینه ساز ‌در معرض خطر ابتلاء به بیماری قلبی عروقی است.

غیر از افرادی که دارای اضافه وزن، رژیم غذایی نامطلوب و فعالیت بدنی نامطلوب هستند, بقیه افراد را (كسی كه دارای عوامل خطر بیماری قلبی عروقی و یا بیمار مبتلا به بیماری زمینه ساز بیماری قلبی عروقی است) به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

 

3-3-2- اگر فقط نتیجه پاسخ سؤالات مربوط به یكی از ستون های 27(وضعیت تغذیه) و28 (وضعیت فعالیت بدنی) نامطلوب بود وپاسخ (نمایه توده بدنی ستون 21(بین 25 تا 30 )بود، نیاز به ارجاع فرد نمی باشد ولی به عنوان فرد درمعرض خطر باید تحت مراقبت و آموزش اصلاح شیوه زندگی قرار گیرد و هر 3 سال یك بار مجددا” از نظر بیماری قلبی عروقی غربالگری شود.

 

4-3-2-اگر پاسخ سؤال ستون 25 مثبت بود، به عنوان بیمارمشكوك به داشتن علائم آنژین صدری(بیماری عروق كرونر) به پزشك ارجاع غیر فوری دهید. اگر بیماری قلبی عروقی(عروق كرونر)  توسط پزشك تایید گردد، بیمار بایدطبق دستورالعمل برنامه كشوری تحت درمان ومراقبت قرارگیرد. در صورتیكه بیماری قلبی عروقی توسط پزشك تایید نشود ولی فرد دارای حداقل یكی از عوامل خطریا بیماری های زمینه ساز باشد، جزء افراد در معرض خطر محسوب می شود و باید طبق دستورالعمل مربوطه تحت درمان و مراقبت قرار گیرد. اگر فرد دارای هیچ یك ازعوامل خطر و بیماری های زمینه ساز نبود، جزء افراد سالم محسوب می گردد و باید 3 سال یك بار مجددا” از نظر بیماری قلبی عروقی غربالگری شود.

 

5-3-2- اگر پاسخ سؤال ستون های 16و17 مثبت بودبه عنوان بیمارمبتلا به بیماری قلبی عروقی ، فرد را برای بررسی بیشتر به پزشك ارجاع غیرفوری دهید.

 

دستورات کلی

1- بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی لازم است اگر پزشك دستور خاصی برای پیگیری نداده باشد، هر 3 ماه یكبار بیمار رابرای مراقبت به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

2- افراد درمعرض خطردارای عوامل خطرآفرین(كسانی كه دارای عوامل خطرآفرین سابقه خانوادگی ،اضافه وزن(در سالمندان اضافه وزن به عنوان عامل خطر در نظر گرفته نمی شود)،مصرف دخانیات ،فعالیت بدنی نامطلوب ، رژیم غذایی نامطلوب هستند) لازم است سالی یكبار به پزشك ارجاع غیر فوری شوند.

 

3- افراد درمعرض خطردارای بیماری های زمینه ساز بیماری قلبی عروقی (بیمارانی كه مبتلا به بیماری های چاقی،فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون هستند) لازم است 3 ماه یكبار به پزشك ارجاع غیر فوری شوند.

 

4-اگردر مراقبت افراد در معرض خطر و بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی ، فشارخون ماكزیمم140 میلی متر جیوه و بیشتر و یا فشارخون مینیمم 90 میلی متر جیوه و بیشتر باشد:

-اگرفرد مبتلا به بیماری فشارخون بالا باشد، بیمار را به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

-اگر فردمبتلا به بیماری فشارخون بالا نباشد به فاصله 5 دقیقه دیگر مجددا” فشارخون را اندازه بگیرید و پس از محاسبه میانگین در صورتیكه فشارخون 90/140 میلی مترجیوه و بیشترباشد، بیمار را به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

-اگرفشارخون ماكزیمم 160 میلی متر جیوه و بیشتر و یا فشارخون می نیمم 100 میلی متر جیوه و بیشتر باشد، بیمار را ارجاع  فوری دهید حتی اگر بیمار مبتلا به بیماری فشارخون بالا باشد.

 

5- اگردرمراقبت افراد در معرض خطرو بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی كه دخانیات مصرف می كنند ،دستورات وآموزشها رعایت نشده بود، بیمار را به پزشك ارجاع غیرفوری دهید.

6- اگر در مراقبت افراد درمعرض خطرو بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی كه اختلال چربی خون دارند، دستورات  دارویی ، رژیم غذایی وفعالیت بدنی رعایت نشده بود، بیمار را به پزشك ارجاع غیرفوری دهید.

 

7- اگر در مراقبت افراد در معرض خطر كه دارای اضافه وزن و یا چاق هستند، وزن آن هادرطی سه ماه به مقدار توصیه شده (حداقل 2 كیلو در ماه د ربزرگسالان) كاهش نیابد یا از وزن قبلی بیشتر شود، بیمار را به پزشك ارجاع غیرفوری دهید.

 

8-اگر در مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی كه اضافه وزن دارند و یا چاق هستند ، وزن درطی یك ماه به مقدار توصیه شده كاهش نیابد ،بیمار را به پزشك ارجاع غیرفوری دهید.

 

9-تمام افراد دارای عوامل خطر یا مبتلا به بیماری قلبی عروقی ،كه بعد از غربالگری به پزشك ارجاع می شوند باید چربی خون آن ها هم اندازه گیری شود مگراینكه چربی خون آن ها در طی 6 ماه اخیر اندازه گیر ی شده باشد .

 

• توجه: وقتی بیماردارای اضافه وزن یاچاقی به وزن طبیعی رسید،6 ماه بعد بیمار راتحت مراقبت قرار دهید.اگر وزن بیمار در حد طبیعی بود(اگر سایر عوامل خطرآفرین را نداشته باشد) دیگر نیاز به مراقبت خاص نداردو مانند افراد دارای وزن طبیعی در غربالگری بعدی حسب گروه سنی مورد بررسی قرار می گیرد.اگر سایر عوامل خطرآفرین وجود داشته باشدلازم است طبق برنامه های كشوری موجود یا طبق دستور پزشك مراقبت بیمار ادامه یابد.
• ×   توجه: فرم ارجاع  می بایست در دو برگ تهیه شود.در این مورد بیمار را توجیه كنید تا حتما“ از پزشك بخواهدپس از پایان  اقدامات، نتایج را در فرم ارجاع ثبت كند و برگه دوم فرم ارجاع ،توسط بیمار به خانه بهداشت عودت داده شود.

 

3-پیگیری و مراقبت بیماران

1-مشخصات افراددرمعرض خطربیماری قلبی عروقی شناخته شده قبلی و جدید را بایستی در فرم مراقبت افراددرمعرض خطربیماری قلبی عروقی (برای دستور العمل تكمیل فرم به صفحه  47  مراجعه شود) وفرم پیگیری افراد در معرض خطربیماری قلبی عروقی (برای دستورالعمل تكمیل فرم به صفحه  55  مراجعه شود)،ثبت كنید.

 

2-مشخصات بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی شناخته شده قبلی و بیمارانی كه جدید شناسائی شده اند را بایستی در فرم مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی (برای دستور العمل تكمیل فرم به صفحه 49  مراجعه شود) وفرم پیگیری بیماران مبتلابه بیماری قلبی عروقی (برای دستورالعمل تكمیل فرم به صفحه  55 مراجعه شود)،ثبت كنید.

 

3-افراد در معرض خطربیماری قلبی عروقی (باسابقه خانوادگی ،دارای اضافه وزن، مصرف دخانیات،تغذیه نامطلوب،فعالیت بدنی نامطلوب) باید3 ماه یكبارپیگیری و مراقبت شوند ، این افرادبطور معمول باید حداكثر سه ماه یك بارتوسط بهورزوسالی یك بارتوسط پزشك مركز بهداشتی درمانی مراقبت شوند.در شرایط خاص ممكن است طبق دستور پزشك زمان پیگیری و مراقبت كوتاهتر شود.

.

6-در ابتدا افراد درمعرض خطردارای بیماری های زمینه ساز بیماری قلبی عروقی (چاق،فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون) بایدطبق دستور پزشك پیگیری و مراقبت شوند وبعد از این كه وضعیت درمانی آن ها ثبات پیدا كرد، بطور معمول باید بیماران مبتلا به فشارخون بالا و یا دیابت حداقل ماهی یك بارتوسط بهورزو3 ماه یك بار توسط پزشك و بیماران چاق و مبتلا به اختلال چربی خون حداكثر سه ماه یك بارتوسط بهورزوسالی یك بارتوسط پزشك مركز بهداشتی درمانی مراقبت شوند.در شرایط خاص ممكن است طبق دستور پزشك زمان پیگیری و مراقبت كوتاهتر شود.

 

7- بیماران مبتلابه بیماری قلبی عروقی(بیماری عروق كرونر،سكته قلبی و مغزی )باید طبق دستورالعمل برنامه های كشوری تحت درمان و مراقبت قرار گیرند. بطور معمول بایدحداقل ماهی یك بارتوسط بهورزو3 ماه یك بار توسط پزشك مركز بهداشتی درمانی مراقبت شوند. در شرایط خاص ممكن است طبق دستور پزشك زمان پیگیری و مراقبت كوتاهتر شود.

 

 

• توجه : در هر بار مراقبت افراد در معرض خطر وبیماران ،لازم است فشارخون و وزن را اندازه بگیرید و نمایه توده بدنی را تعیین كنید (در افراد 19 سال و بیشتر اگر نمایه توده بدنی کمتر از 30 است هر سه ماه یکبار وزن را اندازه گیری کنید) ، در زمینه مصرف بموقع دارو ومراقبتهای غیردارویی (رژیم غذایی مناسب،فعالیت بدنی وعدم مصرف یا ترك دخانیات )آموزش دهید و در صورت نیاز، بیمار را به پزشك ارجاع دهید .درصورتیكه افراد بموقع برای مراقبت مراجعه نكنند بعد از گذشت 3 روز از تاریخ مقرر بایستی تحت پیگیری قرار گیرند .

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

4-آموزش

آموزش در سه مرحله صورت می گیرد:

-آموزش برای مراجعه كنندگان به خانه بهداشت

-آموزش در مراقبت ها و بازدید ها برای بیماران و خانواده آنها

-آموزش همگانی ومستمربرای عموم مردم

از مهمترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری قلبی عروقی، آموزش همگانی و تشویق مردم به اجرای موارد زیر می باشد :

1-از مصرف نمك زیاد پرهیز شود .

2-از پرخوری و مصرف غذاهای پرچربی خود داری شود( در نتیجه از چاقی پیشگیری می شود).

3-از مصرف دخانیات پرهیز شود و در صورت مصرف دخانیات هرچه سریعتر برای ترك برنامه ریزی گردد .

4-فعالیت بدنی افزایش یابدوبرای ورزش مداوم و منظم برنامه ریزی شود .

5-افراد سالم حسب گروه سنی لازم است حداكثر هر سه سال یكباردر برنامه غربالگری شرکت نمایند .

هر فردی كه مبتلا به بیماری قلبی عروقی است ،می بایست ازقبل شماره فوریت های پزشكی(اورژانس) محل زندگی خود و سریعترین مسیر رسیدن به بیمارستان یا مركز بهداشتی درمانی از خانه یا محل كار خودرا بررسی كند و آن را یاد بگیرد وباپزشك خود درمورد اقداماتی كه   می تواند قبل از رسیدن پزشك انجام دهد، صحبت كند.هم چنین اطلاعات اورژانسی (اطلاعات مربوط به شرایط خاص و بیماری هایی كه دارد) را با خود در همه جا به همراه داشته باشد و این اطلاعات را به فردی كه اورا می شناسد و نزدیك اوست ،نیز بدهد.

توصیه های لازم به بیمارمبتلا به  بیماری زمینه ساز یا بیماری قلبی عروقی جهت اصلاح شیوه  زندگی ( مصرف دخانیات ، كم تحركی ، تغذیه نامناسب )

1- راهنمای تغذیه

– خوردن سه وعده غذا به مقدار متعادل بهتر از خوردن یك وعده غذا اما به مقدار زیاد است . ولی باید به یاد داشته باشید كه نوع غذا خیلی مهمتر از مقدار آن است و بطور كلی غذاهای مصرفی باید متنوع وشامل انواع گوناگون موادغذائی باشند.

– از مصرف زیاد نمك خوداری كرده و از گذاشتن نمكدان سر سفره پرهیز كنید .

– غذاهای كم چربی را انتخاب كنید وغذارا بیشتر به صورت آب پز ، بخار پز یا كبابی تهیه كنید وحتی المقدور از خوردن غذاهای سرخ كرده خود داری كنید .اگر تمایل داشتید مواد غذایی را سرخ كنید از روغن مایع مخصوص سرخ كردنی استفاده كنید.

–  سعی كنید لبنیات كم چربی ، گوشت كم چربی و مرغ بدون پوست مصرف كنید .

-از سبزیجات ، سالاد و میوه جات به مقدار زیاد مصرف كنید .(2تا4 وعده میوه و 3تا5 وعده سبزی درروز و یا درمجموع 400 گرم میوه و سبزی درروز)

– غذاهای نشاسته ا ی مثل نان ، ماكارونی ، دانه های غلات با پوست و سیب زمینی به مقدار متعادل مصرف كنید .

– از مصرف نوشابه های گازدار شیرین اجتناب كنید .

–  مصرف شكر ، شیرینی ، شكلات ، كیك و بیسكویت را شدیدا“ كاهش دهید .

–  بجای كره ، روغنهای جامد و یا دنبه از روغنهای مایع استفاده كنید .

–  گوشت، امعاء و احشاء ( جگر ، مغز ، دل ، قلوه )‌و كله و پاچه را كمتر مصرف كنید .

– مصرف زرده تخم مرغ را محدود كنید  ( حداكثر 3 عدد در هفته ).

– حبوبات مثل عدس ، لپه و لوبیا را بیشتر مصرف كنید .

–  حتی الامكان نان تهیه شده از آرد سبوس دار مصرف كنید .

نكاتی برای كاهش مصرف نمك :

-نمكدان را از سر میز بردارید .برأى طعم غذا می توانید بجای مصرف نمك از آب لیمو،سیر، سبزیجات خشك و ادویه جات استفاده كنید.

-درپخت غذا نمك كمتر مصرف كنید. نصف مقدار نمكی كه همیشه مصرف می كردید،استفاده كنید . پرزهای چشائی زبان شما به تدریج به مزه جدید غذا ی كم نمك عادت خواهند كرد .

-از غذاهای فرآوری شده كمتر استفاده كنید .غذاهایی مثل غذاهای كنسروی و سوپها ی آماده ،غذاهای آماده ،آجیل شورو تنقلات مثل چیپس ، بیسكوئیت های نمكی و غیره همه دارای نمك زیادی هستند،از خوردن آن ها خودداری كنید.

-برچسبهای داروئی معده ، سرماخوردگی و سردرد را بخوانید. چون بعضی از اینها حاوی سدیم زیادی است .

-برچسب غذائی را بخوانید وانواع كم نمك را انتخاب كنید. به كلمه سدیم وبه ستون به ازای هر100 گرم توجه كنید .اگر سدیم این ماده غذائی كمترا ز 120 میلیگرم در 100 گرم است آن را بخرید . (در بعضی كشورها به شكل 12/0 گرم به ازای 100 گرم چاپ شده است )

 

2-راهنمای ترك سیگار

برای كمك به فرد سیگاری به او بگوئید :

– ترك ، كار دشواری نیست .

–  عـلائم ترك 2-1 هفته باقی میماند كه ممكن است آزار دهنده باشد. اگر مقاومت كنید این مدت زود سپری می شود.

– اكثر افرادیكه مصرف سیگار را ترك كرده اند در همان هفته اول و ما بقی در طول سه ماهه اول به مصرف مجدد سیگار رو می آورند كه ممكن است به دلایل شرایط پیش بینی نشده یا فشار های روانی شدید باشد ولی نباید ناامید شوندو باید مجددا“ برای ترك اقدام كرد.

– بخـــــاطر داشته باشید سیگار كشیـدن یك عادت است ، عادتی كه میتوان آن را كنارگذاشت .

–  به یاد داشته باشید اكثر افراد سیگـــاری  پس از چندین بار تلاش ، موفق به تـــرك می شوند.

– ترك سیگار دارای مراحل زیر است :

1- برای ترك تصمیم بگیرید.

2- هر شب قبل از خواب به یكی ازدلایل ترك خود فكر كنید(‌مثلا“ برای بهبود سلامتی ، برای بهتر شدن ظاهر،خرج نكردن پول….…).

3- یك برنامه نرمشی – ورزشی را آغاز كنید ، مایعات بیشتری مصرف كنید ، استراحت كنید ، از خستگی بپرهیزید.

4- هیچوقت به این فكر نكنید كه هرگز سیگار مصرف  نخواهید كرد . فقط به فكر تعیین  یك روز برای ترك كردن  باشید.

5- از یــكـی از دوستانتان كه او هم سیگار مصرف می كند بــخواهـید كه با هم برای ترك مصرف سیگار برنامه ریزی كنید و پول سیگار روزانه تان را پس انداز  كنید.

6- یك تاریخی برای ترك انتخاب كنید و روز ترك را  به كلیه افراد خانواده ، دوستان و اطرافیان اطلاع دهید .

7- در روز ترك به خودتان بگوئید امروز سیگار مصرف نمی كنم و اینكار را انجام دهید.

8- لباسهای خود را تمیز كنید تا از بوی بد سیگار خلاص شوید .

9- عادت تغذیه ای خود را تغییر دهید تا به كاهش تعداد مصرف سیگار كمك كند،برای مثال شیر بنوشید.

10- در موقع میل به مصرف سیگار بجای آن یك لیوان آب بنوشید یا میوه میل كنید.

11- در طول روز خود را مشغول كنید .

12- از افراد خانواده كمك بخواهید.

 

3-راهنمای ورزش

– تمام ورزشها برای بدن مفید هستند ولی بهترین ورزش برای قلب ، ورزشی است كه استقامت بدن را افزایش دهد . ورزشـــهایی استقامت بدن را زیاد می كنند كه در آنهاحركات بدنی بطور پیاپی برای مدتی ادامه داشته باشند مثل راه رفتن سریع ، دویدن ، شنا ، دوچرخه سواری و – حـــركات موزون و ملایم بهترین نوع ورزش هستند، مانند دوچرخه سواری ، شنا ، راه پیمایی

– باید به خاطر داشت كه ورزش نكردن و فعالیت بدنی كم یكی از عوامل موثر در ابتلاء به بیماری قلبی است .

– سعی كنید فعالیت بدنی جزئی از زندگی روزانه باشد .

– باید به یادداشت كه ورزش به آرامی شروع شود و بتدریج افزایش یابد .

– به انــدازه ا ی ورزش كنید كه احساس خستگی مطبوعی در شما بوجود آیـــد ، نه به اندازه ای كه از پا بیافتید . سطح مطلوب ورزش یعنی اینكه درحین ورزش ضمن نفس نفس زدن بتوان صحبت كرد .

• هـمیشه قبل از شروع ورزش ، خود را با حركات ورزشی ملایم و نرمش گرم كنید.

– برای خاتمه ورزش ، بطور ناگهانی ورزش را تمام نكنید . سعی كنید برای چند دقیقه با حركات ملایم تر به ورزش ادامه دهید .

– تا یك ساعت بعد از صرف غذا ورزش را شروع نكنید .

– درد عضـلات در حیــــن ورزش را  نــــادیده نگیرید . در واقع “ بدن “  می گوید    “ ورزش كافی است ! “  .

بهتر است حداقل هفته ای 3 روز و روزانه 30 دقیقه فعالیت بدنی انجام شود.در صورتیكه نتوانید یكجا 30 دقیقه فعالیت كنید می توان فعالیت بدنی را در طول روز به 3 نوبت10 دقیقه ای تقسیم كرد.

 

مهمترین اقدامات برای پیشگیری ازچاقی

آموزش همگانی و تشویق مردم به اجرای موارد زیر می باشد :

1-با داشتن رژیم غذایی و فعالیت بدنی مناسب ،وزن مطلوب حفظ شود. حفظ وزن مطلوب نه تنها برای افراد ی كه اخیرا”كاهش وزن داشته اند، بلكه برای همه افراد ضروری است ،زیرا روند طبیعی نمایه توده بدنی با افزایش سن بتدریج زیاد می شود.حفظ وزن برای یك مدت طولانی بسیار مهم است.

2-از مصرف دخانیات پرهیز شود و در صورت مصرف دخانیات هرچه سریعتر برای ترك برنامه ریزی گرد.مصرف سیگار و یا سایر دخانیات ،انجام فعالیت بدنی یا ورزش را دشوار می سازد.وقتی مصرف سیگار ترك شود ممكن است وزن افزایش یابد. بطوریكه در نیمی از افراد كمتر از 2كیلوگرم به وزن اضافه می شود، اما به خاطر داشته باشیدهمه آن هایی كه سیگار راترك می كنند ،اضافه وزن پیدا نمی كنند.

3-فعالیت بدنی و ورزش مداوم و منظم افزایش یابد .

4-كاهش وزن تا رسیدن به وزن مطلوب ارتقاء یابد.

5-در طول دوران بارداری و كودكی تغذیه سالم و مناسب صورت گیردتا زمینه های بروز چاقی در آینده را كاهش دهد.

6-مراقبت از سایر بیماری های همراه چاقی حتی اگر كاهش وزن در حد مطلوب نباشد ، سلامتی را بهبود می بخشد.

7-براساس برنامه غذایی توصیه شده توسط مشاور تغذیه و كتابچه راهنما ی“ چه غذایی بخوریم تا سالم زندگی كنیم ” اقدام شود.

 

نكات قابل توجه برای بیماران قلبی عروقی

1-همیشه یك فهرست از تمام داروها ومقدار آنها همراه خود داشته باشید.

2-طبق تجویز پزشك دارو را مصرف كنید وبدون مشورت با پزشك خود مصرف دارو را قطع نكنید و آنها را تغییر ندهید.

3- یك برنامه داروئی داشته باشید و هر روز در همان زمان داروهای خود را مصرف كنید.

4-اگر فراموش كردید یك نوبت از دارو را مصرف كنید فقط نوبت بعدی را مصرف كنید .دریك نوبت دوبرابر دارو مصرف نكنید.

5-ممكن است نگهداری مقداری از داروها در جعبه مخصوص دارو .مفید باشد. مطمئن شویدكه باقی داروهایتان را در محل درست خودش كه نام آن ، دفعات مصرف و تاریخ انقضاء آن مشخص است قرار داده اید

6-قبل از مصرف هر داروی جدیدی اول با پزشك یا دارو ساز صحبت كنید. بعضی از این داروها ممكن است بر روی داروهای نارسائی قلبی تاثیر داشته باشند و سبب اثرات جانبی شوند.

7-داروهای خود را در ماشین نگذارید . ممكن است  در معرض سرمایا گرما ی خیلی زیاد قرار گیرند.

8-برای رسیدن به منافع كامل و كم كردن اثرات جانبی داروهای قلبی،از دستور پزشك پیروی كنید.

9-بعضی از افراد ممكن است احساس كنند با مصرف بعضی از دارو ها وضعیت بدتری پیداكرده انداما اغلب براى اینكه بدن خودش را با اثرات داروها تطبیق دهد، به مقداری زمان گاهی تا چند هفته نیاز دارد.اما بعد از این مدت نشانه ها كم كم از بین می رودو احساس بهتری پیدا می كنند.

• توجه:هدف از درمان كنترل نشانه ها وعلائم شماست . اگر این نشانه ها عودكند ، بدتر شود یا بطور مكرر ایجاد شود با پزشك خود تماس بگیرید.

5-ثبت اطلاعات

دستورعمل تكمیل اطلاعات بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی در زیج حیاتی

تعریف بیماران قدیمی(شناسایی شده):بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی كه درطی سال های قبل ،توسط پزشك تشخیص داده شده اند به عنوان مواردقدیمی بیماری محسوب می شوند .

تعریف بیماران (موارد )جدید: بیماران مبتلابه بیماری قلبی عروقی جدیدی كه درطی سال جاری،توسط پزشك تشخیص داده شده اند به عنوان مواردجدید بیماری همان سال محسوب می شوند .

تعریف مراقبت شده : اگر بیمارمبتلا به بیماری قلبی عروقی در هر فصل (3 ماه)حداقل 1 بار توسط بهورزوحداقل 1 بار توسط پزشك مراقبت شده باشدبه عنوان مراقبت شده محسوب می گردد.

تعریف تعدادكل بیماران(موارد): این تعداد شامل مجموع تعداد بیماران قدیمی (سال قبل) و بیماران جدید سال جاری  می باشد. در اول سال جاری ، این تعداد از مجموع تعداد بیماران قدیمی و جدید سال قبل بدست می آید. در انتهای سال جاری،این تعداد از مجموع تعداد بیماران قدیمی (سال قبل ) و جدید همان سال جاری بدست می آید.

وظایف بهورزدر پیشگیری و كنترل سكته قلبی

1-تشخیص

2-درمان وارجاع به پزشك

3-پیگیری ومراقبت بیماران

4-آموزش

5- ثبت اطلاعات

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

1-تشخیص

اگر فرد با احساس ناراحتی یادرد قفسه سینه(قفسه صدری) با یكی از علائم تنگی نفس ،سرگیجه شدید و بدون علت  مراجعه نماید باید مشكوك به بیماری عروق کرونر شد. فشارخون اورا اندازه بگیرید و مشخصات بیمارو علائم بیماررا در دفتر ثبت نام بیماران بنویسید.

د رابتدا از بیمار سؤال كنید:

1-آیا احساس درد،گرفتگی یا فشار در قفسه سینه می كنید؟

2-آیا درد به گردن،شانه ها وبازوها انتشار دارد؟

3-آیا برای اولین بار است كه این نوع درد را دارید؟

4-آیا درد قفسه سینه با تهوع ، استفراغ و یا تعریق همراه است؟

اگر پاسخ موارد فوق بلی بود به بخش درمان و ارجاع به پزشك مراجعه كنید.

اگر پاسخ هر یك از سؤالات فوق خیر بوداز بیمار سوالات زیر را بپرسید:

4-آیا درد با غذا خوردن ،دراز كشیدن یا خم شدن تشدید می شود؟

5- آیا در پوست قفسه سینه احساس سوزش دارید؟

6- آیا درد با تنفس عمیق بدتر می شود؟

 

2-درمان وارجاع به پزشك

اگر پاسخ هر یك از سؤالات بند 3-1 بلی بود اقدامات زیر را انجام دهید:

1- ازبیمار درمورد سابقه ابتلاء به بیماری فشارخون بالا سؤال كنید ،در صورتی كه سابقه بیماری فشارخون بالادارد اورا به پزشك ارجاع فوری دهید و تا مراجعه به پزشك اقدامات بند 8  را انجام دهید.

2- اگر این وضعیت بطور ناگهانی برای فرد ایجاد شده باشدیا اگرفردمدت ها این علائم را دارد ولی این بار با علائم شدیدتر مراجعه كرده است،بیمار را به پزشك ارجاع فوری دهید و تا مراجعه به پزشك اقدامات بند 8  را انجام دهید.

3-درصورتی كه علائم بیمار ازقبل وجود داشته و شدت آن در حال حاضر تغییرنیافته است بیمار را به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

4- در صورتی كه میزان فشارخون بیمار 90/140 میلی متر جیوه یا بیشتر باشد بیمار را به پزشك ارجاع فوری دهید و تا مراجعه به پزشك اقدامات بند 8 را انجام دهید.

اگر پاسخ بیمار به سؤالات بندهای  3-1 خیر بود وپاسخ بندهای  6-4 بلی بود ،اقدامات زیر را انجام دهید و بیمار را به پزشك ارجاع غیر فوری دهید:

5- در صورتی كه احساس ناراحتی در قفسه صدری بعد از غذا خوردن درد تشدید می شود یابا خم شدن یا دراز كشیدن بدترمی شود،در این صورت 30-15 میلی لیترشربت ضد اسید(شربت معده) به بیمار بدهید.بعد از مدت كوتاهی(حدود 15 دقیقه) درد برطرف خواهد شد. اگر درد برطرف نشدیك بار دیگر شربت ضد اسید به بیمار بدهید در صورت عدم بهبودی او را ارجاع غیرفوری دهید.

6- اگر درد در یك ناحیه مشخص از قفسه صدری بودوبا تنفس عمیق بدترمی شدوبا لمس همان ناحیه ای از قفسه سینه كه درد داردفرداحساس درد بیشتری می كرد، برای تسكین دردبرای بیمار قرص آسپیرین سه بار در روز تجویز كنید و او رابه پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

7- اگربیمار احساس سوزش ملایم در پوست قفسه سینه دارد برای تسكین درد برای بیمارقرص استامینوفن تجویز كنید واورا به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

8- قبل از ارجاع فوری بیماراقدامات زیر را انجام دهید:

الف- بیمار را بدون حركت نگهداریدو بر روی تخت بخوابانید.

ب- اگر فشارخون ماكزیمم 100 میلیمتر جیوه یابیشتر بودمی توانید از قرص زیر زبانی نیتروگلیسیرین استفاده كنید.

ج- در ابتدا یك قرص زیر زبانی نیترو گلیسیرین به بیمار بدهید تا در زیر زبان بگذارد و اجازه دهد تا حل و جذب شود.

-به بیمار بیاموزید قرص زیر زبانی بطور طبیعی حل میشودو نباید آن را بلعید.

-اگر بیماردهانش خشك است قبل از مصرف قرص زیر زبانی كمی آب بنوشد .

-اگر بیمار بعد از مصرف قرص زیر زبانی احساس سردرد یا سرگیجه پیداكرد 20-15 دقیقه پس از مصرف قرص استراحت كند.

-بیمارنباید بعد از مصرف قرص زیر زبانی بطور ناگهانی از جا بلند شود،نبایدسرش را به طرف پایین نگه داردونباید تنفس عمیق بكشد،زیرا موجب سرگیجه و سنكوپ به خصوص در سالمندان می شود.

د- در صورت وجود كپسول اكسیژن و در حضور پزشك از اكسیژن با شدت 2 لیتر در دقیقه استفاده كنیدو بر روی بینی بیمار قرار دهید.

ه-در صورت وجود امكانات بدون حركت دادن بیمار و با استفاده از برانكاردیا صندلی چرخداربیماررا به پزشك ارجاع فوری دهید. اگر امكانات در همان موقع فراهم نباشد لازم است تا ارجاع فوری در این شرایط بیمار در خانه بهداشت بماند.

و-در صورت عدم بهبودی در وضعیت بیمار تا زمانی كه فرد به پزشك مراجعه نكرده است در صورتی كه فشارخون ماكزیمم همچنان بالاتر از 100 میلی متر جیوه باشد می توان به فاصله 10 دقیقه قرص دوم و سپس قرص سوم راهم تجویز كرد،اما نباید بیش از 3 قرص در مدت نیم ساعت تجویزشود،زیرا باعث افت فشارخون و كاهش جریان خون عروق كرونر قلب و بدتر شدن علائم می شود.

ز-دردی كه بااستفاده از 3 قرص زیر زبانی بهبود پیدا نكند ممكن است نشان دهنده  سكته قلبی یا انسداد شدید عروق كرونر باشد.حتما” بیمار را به اورژانس بیمارستان ارجاع فوری دهید.

9- اگر بیمار دارای سابقه سكته قلبی با یكی از علائم تنگی نفس ناگهانی ،سرگیجه و درد قفسه سینه مراجعه كندواین نشانه هاشدید باشد طبق بند 8 اقدام كنیدو بیمار رابه پزشك ارجاع فوری دهید.

10-اگر بیمار دارای سابقه سكته قلبی با یكی از علائم تنگی نفس ناگهانی و درد قفسه سینه مراجعه كند واین نشانه هاخفیف باشد،بیمار را به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

11-بیماران مبتلابه سكته قلبی باید طبق نظر پزشك مراقبت شوند و اگر پزشك دستور خاصی برای پیگیری نداده باشد، هر سه ماه یكبار بیمار رابرای مراقبت ارجاع غیر فوری دهید .

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

3-پیگیری و مراقبت بیماران

-اگرفردمشكوك به حمله قلبی بعد از ارجاع به پزشك موردبررسی قرار گیرد وبیماری وی توسط پزشك تایید شود به عنوان بیمار مبتلا به بیماری سكته قلبی محسوب می گردد. مشخصات بیماران مبتلا به سكته قلبی شناخته شده قبلی و بیمارانی كه جدید شناسائی شده اند را بایستی در فرم مراقبت بیماران مبتلابه بیماری قلبی عروقی(برای دستور عمل تكمیل فرم به صفحه     مراجعه شود) وفرم پیگیری بیماران قلبی عروقی(برای دستور عمل تكمیل فرم به صفحه     مراجعه شود)،ثبت كنید.

-در ابتدا بیمار باید طبق دستور پزشك پیگیری و مراقبت شود وبعد از این كه وضعیت وی ثبات پیدا كرد، بیمارباید بطور معمول حداقل سه ماه یك بارتوسط بهورز وسه ماه یك بارتوسط پزشك مركز بهداشتی درمانی پیگیری ومراقبت شود.در شرایط خاص ممكن است طبق دستور پزشك زمان پیگیری و مراقبت كوتاهتر شود.

-اگر بیمار مبتلا به سایر عوامل خطر و یا بیماری های زمینه ساز بیماری قلبی عروقی باشد ،بایدطبق دستورالعمل برنامه های كشوری فشارخون بالاودیابت نیز مراقبت شود.

-اگر در مراقبت بیمار، فشارخون ماكزیمم او140  میلی متر جیوه و بیشتر و یا فشارخون مینیمم 90 میلی متر جیوه و بیشتر باشد بیمار را به پزشك ارجاع  فوری دهید.

• توجه : در هر بار مراقبت بیماران ،لازم است فشارخون و وزن را اندازه بگیرید و نمایه توده بدنی را تعیین كنید ، در زمینه مصرف بموقع دارو و مراقبتهای غیردارویی (رژیم غذایی مناسب،فعالیت بدنی وعدم مصرف یا ترك دخانیات )آموزش دهید و در صورت نیاز، بیمار را به پزشك ارجاع دهید .درصورتیكه افراد بموقع برای مراقبت مراجعه نكنند بعد از گذشت 3 روز از تاریخ مقرر بایستی تحت پیگیری قرار گیرند .

 

4-آموزش

• آموزش در مورد بیماری سكته قلبی را همانند آموزش دربیماران قلبی عروقی انجام دهید.در مراقبت بیماران مبتلا به سكته قلبی مسئله بازتوانی بسیار مهم است و لازم است در این مورد به بیمار آموزش لازم ارائه شود.

 

5– ثبت اطلاعات

اطلاعات مربوط به سكته قلبی را همانند ثبت اطلاعات دربیماران قلبی عروقی انجام دهید.

 

وظایف بهورزدرپیشگیری و كنترل سكته مغزی

1-تشخیص

2-درمان وارجاع به پزشك

3-پیگیری و مراقبت بیماران

4-آموزش

5- ثبت اطلاعات

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

1-تشخیص 

اگر فرد با یكی علائم احساس ضعف یا بی حسی و كرخی ناگهانی درصورت ،بازو و یا پا در یك طرف بدن (فلج اندام ها بصورت یك طرفه) ،اختلال بینایی (دوبینی،تاری دیدشدیدیا كاهش بینائی بخصوص در یك چشم،بینایی نصفه ،دیدن لكه های سیاه در جلوی چشم)،اختلال تكلم(ا زدست دادن توانائی صحبت كردن،لكنت زبان ،سنگین شدن زبان ،پاسخ های بی مورد و بی جا)، کاهش سطح هوشیاری ،سردرد ناگهانی شدید وبدون علت،گیجی بدون علت،اختلال درتعادل بدن(تلو تلو خوردن یا افتادن ناگهانی) وسرگیجه بسیار شدید مراجعه كند، می بایست به سكته مغزی مشكوك شد.فشارخون اورا اندازه بگیریدومشخصات بیمار و علائم بیماری اورا در دفتر ثبت نام بیماران بنویسید.

 

2-درمان وارجاع به پزشك

1-2-اگر فشارخون در بار اول مساوی یا بیشتر از 110/185 میلی متر جیوه باشد اقدامات زیر را انجام دهید:

-بیمار را بدون حركت نگهدارید و بر روی تخت بخوابانید.

-در ابتدا یك قرص زیر زبانی نیترو گلیسیرین به بیمار بدهید تا در زیر زبان بگذارد و اجازه دهد تا حل و جذب شود.

-در صورت عدم بهبودی وعدم كاهش فشارخون تا 90/140 میلی متر جیوه می توان تا 3 بار قرص زیر زبانی را با فاصله 10 دقیقه تكرار كرد تا فرد ارجاع فوری شود. باید بخاطر سپرد كه در این افراد نباید فشارخون به كمتر از 90/140 میلی متر جیوه برسد.در این شرایط بیمار باید در خانه بهداشت بماند.

-درصورت وجود امكانات بدون حركت دادن بیمار و با استفاده از برانكاردیا صندلی چرخداربیماررا به پزشك ارجاع فوری دهید. اگر امكانات در همان موقع فراهم نباشد، لازم است تا ارجاع فوری در این شرایط بیمار در خانه بهداشت بماند.

2-2- اگر فشارخون در نوبت اول كمتر از 110/185میلی متر جیوه باشدنباید از قرص زیر زبانی استفاده شود و فقط باید بیمار بدون حركت بماند وسریعا“ با استفاده از برانكارد یا صندلی چرخدار به پزشك ارجاع فوری شود.

3-2-اگربیمار دارای سابقه سكته مغزی با یكی از علائم سكته مغزی مراجعه كند،طبق بند 1 اقدام كنید.

4-2-بیماران مبتلابه سكته مغزی باید طبق نظر پزشك مراقبت شوند و اگر پزشك دستور خاصی برای پیگیری نداشته باشد، هر سه ماه یكبار بیمار رابرای مراقبت ارجاع غیر فوری دهید .

 

3-پیگیری و مراقبت بیماران

-اگرفرد مشكوك به سكته مغزی بعد از ارجاع به پزشك موردبررسی قرار گیرد وبیماری وی توسط پزشك تایید شود به عنوان بیمار مبتلا به سكته مغزی محسوب می گردد. مشخصات بیماران مبتلا به سكته مغزی شناخته شده قبلی و بیمارانی كه جدید شناسائی شده اند را بایستی در فرم مراقبت بیماران مبتلابه بیماری قلبی عروقی (برای دستور عمل تكمیل فرم به صفحه  47 مراجعه شود) وفرم پیگیری بیماران قلبی عروقی(برای دستور عمل تكمیل فرم به صفحه 55  مراجعه شود)،ثبت كنید.

-در ابتدا بیمار باید طبق دستور پزشك پیگیری و مراقبت شود وبعد از این كه وضعیت وی ثبات پیدا كرد، بیماربطور معمول بایدحداقل سه ماه یك بارتوسط بهورز و سه ماه یك بار توسط پزشك مركز بهداشتی درمانی پیگیری و مراقبت شود.در شرایط خاص ممكن است طبق دستور پزشك زمان پیگیری و مراقبت كوتاهتر شود.

-اگر بیمار مبتلا به بیماری فشارخون بالاو یا دیابت باشدبایدطبق دستور عمل برنامه های كشوری فشارخون بالا و دیابت نیزمراقبت كنید.

• توجه : در هر بار مراقبت بیماران ،لازم است فشار خون و وزن را اندازه بگیرید و نمایه توده بدنی را تعیین كنید ، در زمینه مصرف بموقع دارو و مراقبتهای غیردارویی (رژیم غذایی،فعالیت بدنی وعدم مصرف یا ترك دخانیات ) و بازتوانی آموزش دهید و درصورت نیاز، بیمار را به پزشك ارجاع دهید .درصورتیكه افراد بموقع برای مراقبت مراجعه نكنند بعد از گذشت 3 روز از تاریخ مقرر بایستی تحت پیگیری قرار گیرند .

4-آموزش

آموزش در مورد بیماری سكته مغزی را همانند آموزش دربیماری قلبی عروقی انجام دهید.در مراقبت بیماران مبتلا به سكته مغزی مسئله بازتوانی بسیار مهم است و لازم است در این مورد به بیمار آموزش لازم ارائه شود.

 

5– ثبت اطلاعات

اطلاعات مربوط به سكته مغزی را همانند ثبت اطلاعات دربیماری قلبی عروقی انجام دهید.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

راهنمای فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی

 

این فرم بصورت یك دفترچه است و برای افراد 2 ساله و بالاتر تكمیل می شود . این فرم در 2 نوع است که برای افراد 2 تا 18 سال و افراد 19 سال و بالاتر تکمیل می شود.دستورالعمل تکمیل فرم با توجه به شماره ستون های فرم مخصوص افراد 19 سال و بیشتر نوشته شده است . می توان با حذف بعضی از ستون ها و تطبیق شماره ستون ها ی این فرم با فرم های گروه های سنی 2 تا 18 سال بطور مشابه عمل کرد. در مواردی که عناوین ستون ها در هر سه فرم مشترک است ولی برای گروه های سنی مختلف اقدامات متفاوتی دارد ,در داخل پرانتز یا جداگانه توضیح داده شده است.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

دستورالعمل تكمیل فرم غربالگری

در ابتدا نام دانشگاه علوم پزشكی و مركز بهداشت شهرستان ونام خانه بهداشت ،روستای تحت پوشش خانه بهداشت ،مركز بهداشتی ، درمانی و سال انجام غربالگری را دربالای  فرم بنویسید.سپس به ترتیب زیر اطلاعات مورد لزوم را تكمیل كنید :

( ستون 1) ردیف : شماره ردیف را به ترتیب 1،2،… بنویسید .

(ستون 2) نام و نام خانوادگی : اسم افراد واجد شرایط2 ساله و بالاتر را در این ستون بنویسید .

(ستون 3) شماره خانوار : شماره پرونده خانوار فرد را در این ستون یادداشت كنید .

(ستون 4) جنس : جنس افراد را بر حسب مرد یا زن یادداشت كنید .

(ستون 5) تاریخ تولد : تاریخ تولد را بر حسب سال و ماه یادداشت كنید .

(ستون 6) تاریخ مراجعه : تاریخ روزی كه فرد برای غربالگری مراجعه كرده است رادر این ستون یادداشت كنید.

سابقه خانوادگی (فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون بیماری قلبی عروقی،سكته قلبی ویاسكته مغزی ،)

(ستون7 الی 12 ): به ترتیب  از فرد (19 سال و بیشتر) یا در مورد افراد (7 تا 18 سال) از والدین آن ها سئوال كنید، آیا كسی ازافراد درجه یك خانواده او( شامل والدین و خواهرو برادر) به یكی از بیماری های چاقی، فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون (كلسترول خون بالا ،LDL خون بالا،HDL خون بالا  و یا تری گلیسیریدخون بالا) ،قلبی عروقی،سكته قلبی ویاسكته مغزی مبتلا است ؟ در صورت جواب مثبت، در این ستون علامت ضربدر بگذارید.در این موارد بهورزان می توانند برحسب شناختی كه از اهالی روستا دارند و با توجه به شواهد موجود در مورد صحت پاسخ فرد مراجعه كننده، تصمیم گیری كنند.

 

ستون های سابقه بیماری (فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون ،بیماری قلبی عروقی،سكته قلبی ویاسكته مغزی،)

به ترتیب  از فرد(19 سال و بیشتر)یا در مورد كودكان (2 تا 18 سال)از والدین آن ها سئوال كنید آیا خود فرد مبتلا به بیماری فشار خون بالا،دیابت،اختلال چربی خون بالا (كلسترول خون بالا ،LDL خون بالا،HDL خون بالا  و یا تری گلیسیریدخون بالا) ،بیماری قلبی عروقی زودرس و سكته قلبی یا مغزی مبتلا است ؟ در صورت جواب مثبت، اگر بیمارتحت نظر پزشك است (تحت درمان غیر داروئی ویا درمان داروئی) در این ستون علامت ضربدر بگذارید.در این موارد بهورزان می توانند برحسب شناختی كه از اهالی روستا دارند و با توجه به شواهد موجود در مورد صحت پاسخ فرد مراجعه كننده، تصمیم گیری كنند.

• در افراد 7 تا 18 سال ابتلاء به بیماری قلبی عروقی زودرس و سكته قلبی یا مغزی سوال نمی شود. برای کودکان 2 تا 5 سال فقط در مورد ابتلاء به دیابت سوال می شود.
• منظور از بیماری قلبی عروقی زودرس یعنی سابقه بروز بیماری قلبی عروقی درزنان كمتر از 55سال درجه یك خانواده و در مردان كمتر از 65 سال درجه یك خانواده

ستون قد بر حسب سانتیمتر : پس از رعایت شرایط اندازه گیری ، قد فرد را اندازه گرفته و مقدار آن را در این ستون برحسب سانتیمتریادداشت كنید .

ستون وزن بر حسب كیلوگرم : پس از رعایت شرایط اندازه گیری ، وزن فرد را اندازه گرفته و مقدار آن را در این ستون برحسب كیلوگرم یادداشت كنید .

ستون نمایه توده بدنی:بر حسب قد و وزن بدست آمده با استفاده از نمودار نمایه توده بدنی بزرگسالان (طبق دستورالعمل ) و در مورد افراد زیر 19 سال با استفاده از نمودار نمایه توده بدنی کودکان ، وضعیت نمایه توده بدنی را تعیین كنید و مقدار آن را در یکی از ستون ها ی مربوطه بنویسید .

ستون فشارخون بر حسب میلی مترجیوه : پس از رعایت شرایط اندازه گیری فشارخون، فشارخون فرد را اندازه بگیرید (نوبت اول) و در صورتی كه فشارخون فرد از 90/140 میلیمتر جیوه كمتر (در مورد افراد 7 تا 18 سال کمتر از 90/120 میلیمتر جیوه ) بود در ستون 23 برحسب میلی متر جیوه یادداشت كنید .

در صورتی كه فشارخون فرد 90/140 میلیمتر جیوه یا بیشتر(در مورد افراد 7 تا 18 سال 90/120 میلیمتر جیوه یا بیشتر )  بود به فاصله 2 تا 5 دقیقه استراحت فرد، مجددا” فشارخون اورا اندازه بگیرید(نوبت دوم) و سپس میانگین فشارخون ماكزیمم و میانگین فشار می نیمم را جداگانه حساب كنید و مقدار آن را در این ستون برحسب میلی متر جیوه یادداشت كنید .

• برای کودکان 2 تا 5 سال فشارخون اندازه گیری نمی شود.

 

ستون علائم بیماری عروق كرونر : به ترتیب زیر ازافراد 30 سال و بالاتر سئوال كنید و نتیجه نهایی رادراین ستون یادداشت كنید :

1-آیاتا كنون هیچگاه در قفسه سینه خود احساس درد،گرفتگی، فشاریا ناراحتی كرده اید؟  1-بلی   2-خیر(به پرسش ادامه ندهید و به سوال ستون بعدی مراجعه کنید)

2-آیا هنگامی كه ازسربالایی بالا می روید یا با عجله راه می روید دچار درد سینه می شوید؟ 1-بلی  2-خیر(به پرسش ادامه ندهید و به سوال ستون بعدی مراجعه کنید)

3-آیا هنگامی كه با سرعت معمولی و در سطح صاف راه می روید،دچار درد سینه می شوید؟ 1-بلی  2-خیر(به پرسش ادامه ندهید و به سوال ستون بعدی مراجعه کنید)

4–اگر در حال راه رفتن دچار احساس ناراحتی در قفسه صدری می شوید،چه كار می كنید؟

ا-می ایستم یا سرعتم را كم میكنم                     2 -به راهم ادامه می دهم

5-اگر بی حركت بایستید،چه تغییری می كند؟

1-ناراحتی در قفسه صدری برطرف میشود          2 –ناراحتی در قفسه صدری برطرف نمی شود

6-در عرض چه مدت پس از ایستادن درد برطرف می شود؟

1-10 دقیقه یا كمتر                                      2-بیشتر از 10 دقیقه

 

اگر فردبه تمام سؤالات شماره 1 تا 6 ،پاسخ شماره یك را بدهد ،در ستون 22 علامت ضربدر بگذارید یعنی وی مشكوك به بیماری قلبی عروقی است. اگر فرد به كمتر از 6 سؤال پاسخ شماره یك را بدهد به احتمال زیاد مشكل وی مربوط به بیماری قلبی عروقی نمی شود و نباید در این ستون علامت بگذارید.

این ستون فقط برای افراد30 سال و بالاتر تکمیل می شود.

 

ستون مصرف دخانیات : ازفرد درمورد مصرف دخانیات سئوال كنید(فقط از افراد 14 سال و بیشتر سوال شود) ودر صورت جواب مثبت در این ستون علامت ضربدر بگذارید.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

ستون وضعیت تغذیه :

فقط برای افراد 19 سال و بیشتر سوالات زیر راپرسش کنید:

به ترتیب زیر از فردسئوال كنید و نتیجه نهایی رادراین ستون یادداشت كنید :

1-آیا روزانه حداقل 2 لیوان شیر یا ماست مصرف می كنید؟                        1- بلی            2- خیر

2-آیا برای سرخ كردن از روغن مایع مخصوص سرخ كردن استفاده می كنید؟   1- بلی            2- خیر

3-چند بار در هفته ازغذای سرخ كرده استفاده می كنید ؟آیا كمتراز2بار مصرف می كنید؟(غیر از پیازداغ)     1- بلی           2-خیر

4-آیا موقع غذا خوردن اول غذا را می چشیدو بعددر صورت نیاز به آن نمك اضافه می كنید؟                 1-بلی            2- خیر

5- چند بار درهفته از غذای آماده بیرون از منزل استفاده می كنید ؟آیا درهفته كمتر از 3 باراستفاده میكنید؟   1-بلی            2- خیر

6-آیا حداقل به مقدار2 واحد¹⁾ درروزمیوه مصرف می كنید؟                                    1- بلی            2- خیر

7- آیا حداقل به مقدار2 واحد²⁾ در روزسبزی مصرف می كنید؟                                1- بلی            2- خیر

8-آیا حداقل در هفته 3  وعده ازحبوبات مصرف می كنید؟                                     1- بلی            2- خیر

9-آیا پوست مرغ را موقع طبخ جدا می كنید؟                                                     1- بلی           2- خیر

10-آیا از نان های سبوس دار (مثل سنگگ،بربری،فانتزی سبوس دار)استفاده می كنید؟     1- بلی              2- خیر

 

اگر مجموع امتیازات پاسخ های بلی بین 8تا 10باشد وضعیت تغذیه فرد مطلوب ، اگربین 4 تا 7 باشد وضعیت تغذیه فرد نسبتا”مطلوب و اگربین 1 تا 3 باشد وضعیت تغذیه فرد نا مطلوب است.

1)یك واحد میوه مقدار آن شامل یك پرتقال،لیمو شیرین،سیب،كیوی و یا نصف موز،نصف میوه های ریزمانند انگور،انار،آلبالو و یا یك چهارم طالبی و یا یك هشتم هندوانه متوسط است.

2)یك واحد سبزی مثل سبزی های برگ سبز،انواع كلم،لوبیاسبز،كدو،نخود سبز،باقالی سبزاست كه مقدار آن شامل یك لیوان سبزی خام ویا نصف لیوان سبزی پخته است.

 

ستون وضعیت فعالیت بدنی:

فقط ازافراد 19 سال و بیشتر سوالات زیر پرسش کنید:

به ترتیب زیر از فرد سئوال كنید و نتیجه نهایی رادراین ستون یادداشت كنید :

1-آیا در طول روزفعالیتی دارید كه حداقل 10 دقیقه طول بكشد؟     1-بلی               2-خیر(به پرسش ادامه ندهید)

2-اگر پاسخ بیشتر از 10 دقیقه است،در مجموع كل مدت زمان فعالیت شما درروز(یا مجموع زمان چند دوره 10 دقیقه ای یا بیشتر )چقدر می شود؟                     1-كمتر از 30 دقیقه(به پرسش ادامه ندهید)                      2 -بیشتر از 30 دقیقه

3-درصورتی كه بیش از 30 دقیقه فعالیت می كنید،چند روز در هفته این فعالیت بدنی را انجام می دهید؟

1-كمتر از 3 روز (به پرسش ادامه ندهید)                  2-بیشتر از 3 روز

4-در صورتی كه بیش از 3 روز فعالیت می كنید،آیا شدت فعالیتی كه انجام می دهید درحدی است كه قادربه صحبت نباشیدیا به نفس زدن بیافتید(مثل تغییر یا حالتی كه درحین دویدن آرام درتعداد ضربان قلب یا تعداد تنفس ایجاد می شود)؟

1- بلی               2-خیر

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

اگر فردفقط تاسؤال شماره 2 پاسخ دهد وضعیت فعالیت فرد نامطلوب ،اگر تا سؤال شماره 3 پاسخ دهد، وضعیت فعالیت فرد  نسبتا” مطلوب واگر به هر 4 سؤال پاسخ دهد،وضعیت فعالیت فرد مطلوب است .

 

ستون های نتیجه غربالگری :

گروه سنی 2 تا 5 سال

1- اگر پاسخ سؤال ستون 14(سابقه دیابت) منفی بود(علامت ضربدر نداشت), این بدین معنی است كه احتمال ابتلاء به بیماری قلبی عروقی در این فرد در صورت حفظ شرایط فعلی كم است و به عنوان فرد سالم  در نظر گرفته می شود.اگرنتیجه نمایه توده بدنی ستون 20(95% و بیشتر) بدون وجود عامل خطر دیگربود نیزفرد جزء افراد سالم محسوب می شودو لازم نیست اورا به پزشک ارجاع دهید.

2- اگر پاسخ حداقل یكی از سؤال ستون 14 مثبت بود(علامت ضربدر داشت) ویا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 20(95% و بیشتر) همراه با حداقل یک عامل خطر دیگر بود ، به عنوان فرد درمعرض خطر در نظر گرفته می شود و لازم است فرد را به پزشک ارجاع غیر فوری دهید.

اگر فرد فقط  دیابتی وتحت درمان منظم باشد نیاز به ارجاع نمی باشد.

 

گروه نوجوانان و جوانان(6 تا 24 سال):

گروه سنی 6 تا 18 سال

1-اگر پاسخ هر یك از سؤالات ستون های 7 تا 15  منفی بود(علامت ضربدر نداشت)ونتیجه نمایه توده بدنی ستون 18( كمتر از85%) یا ستون 19(85%تا95%) بدون عامل خطر دیگر بود ونتیجه میانگین فشارخون ستون 21( كمتراز80/120 میلیمتر جیوه) بود  به عنوان فرد سالم در نظر گرفته می شود.

2- اگر پاسخ حداقل یكی از سؤالات ستون های  7 تا 15 مثبت بود (علامت ضربدر داشت) ونتیجه نمایه توده بدنی ستون 19 (85%تا95%) همراه با عامل خطر دیگر یا ستون 20(95% و بیشتر) بود و یا نتیجه میانگین فشارخون ستون 22(80/120 میلیمتر جیوه و بیشتر) بود به عنوان فرد در معرض خطر در نظر گرفته می شود و لازم است  به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

3- اگر فقط نتیجه پاسخ ستون 23 (نمایه توده بدنی) بین 85 تا 95 بود، نیاز به ارجاع فرد نمی باشد ولی به عنوان فرد درمعرض خطر در نظر گرفته می شود.

گروه سنی 19 تا 25 سال :این گروه مانند گروه سنی بزرگسالان و سالمندان بررسی می شوند.

گروه سنی 19 تا 25 سال ,گروه میانسالان(25 تا 60 سال)و گروه سنی سالمندان(60 سال و بیشتر)

1-اگر پاسخ هر یك از سؤالات ستون های 7 تا 17 و25 و 26منفی بود(علامت ضربدر نداشت)ونتیجه نمایه توده بدنی ستون 20( كمتر از25)  ونتیجه میانگین فشارخون ستون 23( كمتراز90/140 میلیمتر جیوه) بود ونتیجه پاسخ سؤالات مربوط به ستون های 27 و 28 نسبتا”مطلوب یا مطلوب بود به عنوان فرد سالم در نظر گرفته می شود

در سالمندان(60 سال و بیشتر)دارا بودن سابقه خانوادگی بیماری (مثبت بودن هر یک ازستون های 7 تا 12) جزء عوامل خطر محسوب نمی شود.

2- اگر پاسخ حداقل یكی از سؤالات ستون های  7 تا 17 و25 و 26 مثبت بود (علامت ضربدر داشت) ویا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 21(25 تا29) ویا نتیجه نمایه توده بدنی ستون 22(30 و بیشتر) بود ویا نتیجه میانگین فشارخون ستون 24 (90/140 میلیمتر جیوه و بیشتر) ونتیجه پاسخ سؤالات مربوط به ستون های 27 و28 نا مطلوب بود  به عنوان افراد در معرض خطر(كسی كه دارای عوامل خطر بیماری قلبی عروقی و یا بیمار مبتلا به بیماری زمینه ساز بیماری قلبی عروقی است) در نظر گرفته می شود  و لازم است به پزشك ارجاع غیر فوری دهید.

3- اگر فقط نتیجه پاسخ سؤالات مربوط به یكی از ستون های 27(وضعیت تغذیه) و28 (وضعیت فعالیت بدنی) نامطلوب بود وپاسخ (نمایه توده بدنی ستون 21(بین 25 تا 30 )بود، نیاز به ارجاع فرد نمی باشد ولی به عنوان فرد درمعرض خطر در نظر گرفته می شود.

4-اگر پاسخ سؤال ستون 25 مثبت بود، به عنوان بیمارمشكوك به داشتن علائم آنژین صدری(بیماری عروق كرونر) به پزشك ارجاع غیر فوری دهید. اگر بیماری قلبی عروقی(عروق كرونر)  توسط پزشك تایید گردد، به عنوان بیمار و در صورتیكه بیماری قلبی عروقی توسط پزشك تایید نشود ولی فرد دارای حداقل یكی از عوامل خطریا بیماری های زمینه ساز باشد، جزء افراد در معرض خطر محسوب می شود.ولی اگر فرد دارای هیچ یك ازعوامل خطر و بیماری های زمینه ساز نبود، جزء افراد سالم محسوب می گردد و باید 3 سال یك بار مجددا” از نظر بیماری قلبی عروقی غربالگری شود.

 

5- اگر پاسخ سؤال ستون های 16و17 مثبت بودبه عنوان بیمارمبتلا به بیماری قلبی عروقی ، فرد را برای بررسی بیشتر به پزشك ارجاع غیرفوری دهید.

 

ستون تاریخ ارجاع به پزشك :تاریخی كه فرد درمعرض خطر یا مبتلا به بیماری های زمینه ساز بیماری قلبی عروقی یا مشکوک به بیماری عروق کرونر را به پزشك ارجاع    می دهید، بامداد دراین ستون ثبت كنید و پس از معاینه توسط پزشك ، تاریخ را باخودكاردر این ستون یادداشت كنید .

 

ستون های نتیجه بیماریابی :

این قسمت فقط باید برای ثبت نتیجه بررسی افراددر معرض خطرارجاع شده تكمیل گردد.

ستون سالم: اگر بیماری قلبی عروقی فرد ارجاع شده پس از بررسی توسط پزشك تایید نگردید و عامل خطر آفرین دیگری هم نداشت ،دراین ستون علامت ضربدر بگذارید.

ستون در معرض خطر: اگر بیماری قلبی عروقی فرددر معرض خطر ارجاع شده پس از بررسی توسط پزشك تایید نگردید اما حداقل یک عامل خطر آفرین دیگرداشت،دراین ستون علامت ضربدر بگذارید.

ستون بیمار: اگر بیماری قلبی عروقی فرد ارجاع شده پس از بررسی توسط پزشك تاییدگردید،دراین ستون علامت ضربدر بگذارید.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

اگر نتیجه غربالگری سالم باشد، لازم است :

– افراد 2تا 5 سال هر سال برای ارزیابی چاقی و ابتلاء به دیابت

– افراد 6 تا 18 سال هر سال برای ارزیابی فشارخون بالا و چاقی و هر 3 سال برای سایر عوامل خطر آفرین و

– افراد19 سال و بیشتر هر 3 سال یك بار

برای تعیین وضعیت بیماری قلبی عروقی و عوامل خطر آن غربالگری شوند.

 

 

نكات مورد توجه در تكمیل فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی

1- منظور از افراد 2 ساله افرادی هستند كه 1 سال و 11 ماه و 29 روز را پشت سر گذاشته اند.

2- منظور از افراد 6 ساله افرادی هستند كه 5 سال و 11 ماه و 29 روز را پشت سر گذاشته اند.

3- منظور از افراد 19 ساله و بالاتر افرادی هستند كه 18 سال و 11 ماه و 29 روز را پشت سر گذاشته اند.

4- حتی الامكان از گرد كردن اعداد بدست آمده از اندازه گیری قد ،وزن و فشار خون خودداری كنید و اعداد فشارخون را بر حسب میلمتر جیوه یادداشت كنید مانند 81/142 .

5- در صورتی كه فرد مراجعه كننده باردار باشد ،بایستی یكماه پس از زایمان فرم غربالگری برای اوتكمیل شود .

6- مشخصات افراد مبتلا به بیماری قلبی عروقی را پس از شناسایی به “فرم مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی” و “فرم پیگیری بیماری” منتقل كنید .

7-مشخصات افراددر معرض خطر بیماری قلبی عروقی را پس از شناسایی به “فرم مراقبت افراددر معرض خطر بیماری قلبی عروقی” و “فرم پیگیری افراددر معرض خطر بیماری قلبی عروقی ” منتقل كنید .

8- فرم غربالگری برای بیماران شناخته شده قبلی هم باید تكمیل شود.

9- اگر غربالگری در منزل انجام شود دور تاریخ مراجعه دایره قرمز بكشید.

 

 

فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی(برای افراد 2تا 18 سال )

خانه بهداشت:…………………..    روستا:…………………                                               سال:…………….                                              دانشگاه علوم پزشكی :………………………………….

مركز بهداشتی درمانی:………………………..                                                                                                                             مركزبهداشت شهرستان:………………………………………

ردیف	نام و نام خانوادگی	شماره خانوار	جنس	تاریخ تولد	تاریخ مراجعه	سابقه خانوادگی (در افراد درجه یک خانواده) (فقط برای افراد 6 سال و بیشتر )						سابقه بیماری در فرد			قدبر حسب سانتیمتر	وزن برحسب کیلوگرم	نمایه توده بدنی			نوبت اول یا میانگین  فشارخون  بر حسب  میلیمتر جیوه(فقط 6 سال و بیشتر)				مصرف دخانیات(فقط14سال و بیشتر)		نتیجه غربالگری						تاریخ ارجاع به پزشک		نتیجه بیماریابی				ملاحظات
						چاقی	فشارخون بالا	دیابت	اختلال چربی خون	قلبی عروقی زودرس	سکته قلبی و یا مغزی	فشارخون بالا (فقط 6 سال و بیشتر)	دیابت	اختلال چربی خون (فقط 6 سال و بیشتر)			کمتر از 85%	85% تا95%	95% و بیشتر	کمتر از 80/120		80/120 و بیشتر				سالم		درمعرض خطر		بیمار				درمعرض خطر		بیمار
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22		23		24		25		26		27		28		29		30

 

فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی(برای افراد 19 سال و بیشتر)

خانه بهداشت:…………………..    روستا:…………………                                               سال:…………….                                                دانشگاه علوم پزشكی :………………………………….

مركز بهداشتی درمانی:………………………..                                                                                                                             مركزبهداشت شهرستان:………………………………………

ردیف	نام و نام خانوادگی	شماره خانوار	جنس	تاریخ تولد	تاریخ مراجعه	سابقه خانوادگی (در افراد درجه یک خانواده)						سابقه بیماری در فرد					قدبر حسب سانتیمتر	وزن برحسب کیلوگرم	نمایه توده بدنی			نوبت اول یا میانگین فشارخون بر حسب  میلیمتر جیوه			علائم بیماری عروق کرونر(فقط برای 30 سال و بالاتر)	مصرف دخانیات	وضعیت تغذیه	وضعیت فعالیت بدنی	نتیجه غربالگری			تاریخ ارجاع به ÷زشک	نتیجه بیمار یابی
						چاقی	فشارخون بالا	دیابت	اختلال چربی خون	قلبی عروقی زودرس	سکته قلبی و یا مغزی	فشارخون بالا	دیابت	اختلال چربی خون	قلبی عروقی زودرس	سکته قلبی و یا مغزی			کمتر از 25	25 تا 29	30 و بیشتر		کمتر از 90/140	90/140 و بیشتر					سالم	درمعرض خطر	بیمار		سالم	درمعرض خطر	بیمار
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22		23	24	25	26	27	28	29	30	31	32	33	34	35

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

1- راهنمای  فرم مراقبت افراد در معرض خطر بیماری قلبی عروقی

 

پس از شناسایی افراد درمعرض خطربیماری قلبی عروقی( شامل بیماران مبتلا به فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون،نمایه توده بدنی بیشتر از 25 (اضافه وزن و چاق)،مصرف دخانیات،وضعیت تغذیه نامطلوب،وضعیت فعالیت بدنی نامطلوب،دارای سابقه خانوادگی بیماری فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون ،چاقی)، اسامی ومشخصات آنها را از فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی استخراج و به ترتیب در فرم مراقبت مربوط به افراد در معرض خطر بیماری قلبی عروقی وارد نمائید .این فرم در دو صفحه پشت وروبه منظورثبت مراقبت های انجام شده برای بیمارتهیه شده است. برای هر بیمار یك فرم تنظیم كنید .این فرم ها را باید درپرونده خانوار هرفرد نگهداری نمایید.

دستورالعمل تكمیل فرم مراقبت بیماران قلبی عروقی

در ابتداء شماره پرونده خانوار ، نام و نام خانوادگی بیمار ،سابقه خانوادگی و سابقه ابتلاء به بیماری های فشارخون بالا،دیابت ، اختلال چربی خون،سابقه سكته قلبی و مغزی، چاقی، مصرف دخانیات و اولین تاریخ تشخیص بیماری (در صورتی كه بیمار شناخته شده قبلی باشد)و قد را از“ فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی” استخراج كنید ودر قسمت بالای فرم یادداشت كنید و بعدا”  در صورت مصرف دخانیات در موردنوع دخانیات مصرفی(مانند سیگار،چپق و..) از بیمار سؤال كنیدو در فرم بنویسید.

• توجه داشته باشید اگر فرد قبلا“ سابقه بیماری فشارخون بالا،دیابت، اختلال چربی خون داشته باشد، اولین تاریخ تشخیص بیماری را اززمانیكه به تائید پزشك مربوطه رسیده است در بالای فرم یادداشت كنید .در مورد بیماران شناخته شده جدید تاریخ تشخیص، زمانی است كه بعد ازارجاع، به تا“ئید پزشك رسیده است.

( ستون 1) تاریخ مراقبت  : تاریخی را كه بیمار جهت مراقبت مراجعه كرده است در این ستون یادداشت كنید . اگر مراقبت در منزل بیمار انجام شود دور تاریخ دایره قرمز بكشید . تاریخ مراقبت بعدی را در این ستون بامداد یادداشت كنید و پس از انجام مراقبت، تاریخ را با خودكار بنویسید .

 

(ستون 2 )مراقبت كننده

فردی كه مراقبت را انجام می دهد مثل بهورز ،پزشك مركز و یا سایر پزشكان(پزشك دیگری غیر از پزشك مركز)،رادر این ستون بنویسید.

• توجه :چون گاهی افراد درمعرض خطر یا بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی توسط پزشكان خصوصی یا دولتی در محلی غیر از مركز بهداشتی درمانی یا خانه بهداشت تحت مراقبت قرار می گیرند ،لازم است در این مورد پیگیری نموده و نتیجه اقدامات انجام شده رادر فرم ثبت كنید.در صورت ارجاع بیمار از مركزبهداشتی درمانی به سطح بالاتر، حتما“ بیمار را توجیه كنیدكه برگه دوم ارجاع را با تا“كید بر ثبت اقدامات انجام شده توسط پزشك، به مركز عودت دهد.

*پیشگیری و كنترل بیماری قلبی عروقی و عوامل خطرساز

خدمات ارائه شده

(ستون 3) مقدار فشار خون بر حسب میلی متر جیوه : پس از اندازه گیری فشارخون بیمار ( با توجه به رعایت شرایط اندازه گیری فشار خون)، مقدارآن را بر حسب میلی مترجیوه وبصورت كسر در این ستون یادداشت كنید .

( ستون 4 )‌مقدار وزن بر حسب كیلوگرم :  پس از اندازه گیری وزن بیمار،مقدار آن را در این ستون بر حسب كیلو گرم یادداشت كنید .

(ستون 5) مقدارنمایه توده بدنی :  با استفاده از نمودار نمایه توده بدنی و قد و وزن بدست آمده وضعیت نمایه توده بدنی بیمار را تعیین و در این ستون مقدار آن را بنویسید .

( ستون 6 ) بررسی مصرف دخانیات :  در صورتیكه بیمار دخانیات مصرف می كند، اگر چپق یا قلیان مصرف می كند از او سؤال كنید بطور متوسط چند بار در روز مصرف می كند؟وجواب را در این ستون یادداشت كنید . اگر بیمار سیگار مصرف می كند در هر مراقبت از او سؤال كنید بطور متوسط چند نخ سیگار در روز مصرف می كند؟ وجواب را در این ستون یادداشت كنید.

(ستون 7) آموزش : عناوین آموزشهائی كه بصورت چهره به چهره به بیمار می دهید، در این ستون یادداشت كنید .

(ستون 8)سایر:اگر غیر از خدمت ارائه شده در ستونهای 3 الی 7 مراقبت دیگری انجام شود، در این ستون یادداشت كنید.

• توجه :قسمت عوارض بیماری ، دستورات پزشك و نتایج آزمایشات انجام شده فقط مربوط به پزشك مركز است و باید توسط او تكمیل شود.

(ستون 9)عوارض بیماری:اگر در طی مراقبتهای معمولی بیماركه توسط پزشك انجام می شود ، پزشك متوجه عارضه ا ی ناشی ازبیماری در بیمار شود وآن را تائید كند و یا پس از ارجاع به سطح بالاتر عارضه بیمار بررسی و به تائید پزشك متخصص برسد،پس از دریافت پس خوراند از سطح بالاتر، پزشك مركز می بایست محل ونوع عارضه را در محل مربوطه بنویسد.

(ستون 10)دستورات پزشك و نتیجه آزمایشات انجام شده : نوع داروی مصرفی ، مقدار و زمان مصرف دارو ، زمان پیگیری و مراقبت بعدی ، مراقبت خاص و … می بایست توسط پزشك مركز در این قسمت یادداشت گردد .

در صورتیكه بیماردر ارتباط با عوامل خطریا بیماری های زمینه سازبیماری قلبی عروقی آزمایش انجام داده است، نتیجه آزمایشات بایستی توسط پزشك مركز در این ستون ثبت گردد .

(ستون 11)دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه : اگر بیمار به دلایل فوت ،مهاجرت به روستای دیگریا شهر ،عدم تمایل به همكاری و یا دلایل دیگر به خانه بهداشت مراجعه نمی كند، در این ستون علت آن را بنویسید .

(ستون 12)ارجاع به: اگربیمار توسط بهورز به پزشك مركز ارجاع (فوری یا غیر فوری) شود،در این ستون كلمهپزشك مركزرا بنویسید.

اگر بیمار در صورت لزوم برای تشخیص ودرمان عوامل خطریا بیماری های زمینه سازبیماری قلبی عروقی و عوارض آن توسط پزشك مركز به پزشك متخصص ارجاع شود ،در این محل نوع تخصص پزشك را بنویسید .

اگر بیمار بعلت عوامل خطرقلبی عروقی وعوارض آن برای بستری در بیمارستان ارجاع شود ، در این ستون كلمه بستری و تاریخ ارجاع را بنویسید .

بعد از ارجاع ،نتایج اقدامات انجام شده می بایست با كمك كاردان وپزشك مركز در سطر بعدی یادداشت گردد(با بررسی پس خوراند فرم ارجاع) ستون13) ملاحظات : هر موضوع و اطلاعات مهم دیگر در ارتباط با بیماران را در این ستون بنویسید ( مانند سابقه بیماری خاص و …)

 

نكات مورد توجه در تكمیل فرم مراقبت افراد در معرض خطربیماری قلبی عروقی

1-مشخصات تمام افراد در معرض خطربیماری قلبی عروقی را علاوه بر این فرم به ترتیب در فرم پیگیری بیماران مخصوص افراد در معرض خطربیماری قلبی عروقی نیز ثبت كنید.

2-برای بیمارانیكه تحت نظر پزشك مركز نیستند نیز می بایست این فرم وفرم پیگیری افراد در معرض خطر تنظیم گردد و مراقبت توسط بهورزان انجام گیرد .همچنین می بایست با پرسش از بیمار ، وضعیت درمانی بیمار بررسی و در فرم یادداشت گردد .

3-بعد از شناسائی بیماران و تشكیل فرم مراقبت برای آن ها، افدامات انجام شده در هر مراقبت باید در این فرم ثبت شود.

2- راهنمای  فرم مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی

 

پس از شناسایی بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی (شامل بیماران مبتلا به بیماری عروق كرونر،سكته قلبی ، سكته مغزی) ، اسامی ومشخصات آنها را از فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی استخراج و به ترتیب در فرم مراقبت مربوط به بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی وارد نمائید .این فرم در دو صفحه پشت وروبه منظورثبت مراقبت های انجام شده برای بیمارتهیه شده است. برای هر بیمار یك فرم تنظیم كنید .این فرم ها را باید درپرونده خانوار هرفرد نگهداری نمایید.

دستورالعمل تكمیل فرم مراقبت بیماران قلبی عروقی

در ابتداء شماره پرونده خانوار ، نام و نام خانوادگی بیمار ،سابقه خانوادگی و سابقه ابتلاء به بیماری های فشارخون بالا،دیابت ، اختلال چربی خون،سكته قلبی و مغزی،مصرف دخانیات و اولین تاریخ تشخیص بیماری (در صورتی كه بیمار شناخته شده قبلی باشد) را از فرم غربالگری بیماری قلبی عروقی استخراج كنیدودر قسمت بالای فرم یادداشت كنید و بعدا”  درصورت مصرف دخانیات در موردنوع دخانیات مصرفی(مانند سیگار،چپق و..) از بیمار سؤال كنیدو در فرم بنویسید.

• توجه:اگر فرد قبلا“ سابقه بیماری قلبی عروقی داشته باشد، اولین تاریخ تشخیص بیماری را اززمانیكه به تائید پزشك مربوطه رسیده است در بالای فرم یادداشت كنید .در مورد بیماران شناخته شده جدید تاریخ تشخیص، زمانی است كه بعد ازارجاع، به تا“ئید پزشك رسیده است.

( ستون 1) تاریخ مراقبت  : تاریخی را كه بیمار جهت مراقبت مراجعه كرده است در این ستون یادداشت كنید . اگر مراقبت در منزل بیمار انجام شود دور تاریخ دایره قرمز بكشید . تاریخ مراقبت بعدی را در این ستون بامداد یادداشت كنید و پس از انجام مراقبت، تاریخ را با خودكار بنویسید .

 

(ستون 2 )مراقبت كننده

فردی كه مراقبت را انجام می دهد مثل بهورز ،پزشك مركز و یا سایر پزشكان(پزشك دیگری غیر از پزشك مركز،در این ستون بنویسید.

• توجه :چون گاهی بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی توسط پزشكان خصوصی یا دولتی در محلی غیر از مركز بهداشتی درمانی یا خانه بهداشت تحت مراقبت قرار می گیرند ،لازم است در این مورد پیگیری نموده و نتیجه اقدامات انجام شده رادر فرم ثبت كنید.در صورت ارجاع بیمار از مركزبهداشتی درمانی به سطح بالاتر، حتما“ بیمار را توجیه كنیدكه برگه دوم ارجاع را با تا“كید بر ثبت اقدامات انجام شده توسط پزشك، به مركز عودت دهد.

خدمات ارائه شده

(ستون 3) مقدار فشار خون بر حسب میلی متر جیوه : پس از اندازه گیری فشارخون بیمار ( با توجه به رعایت شرایط اندازه گیری فشار خون)، مقدارآن را بر حسب میلی مترجیوه وبصورت كسر در این ستون یادداشت كنید .

( ستون 4 )‌مقدار وزن بر حسب كیلوگرم :  پس از اندازه گیری وزن بیمار،مقدار آن را در این ستون بر حسب كیلو گرم یادداشت كنید .

(ستون 5) مقدارنمایه توده بدنی :  با استفاده از نمودار نمایه توده بدنی و قد و وزن بدست آمده وضعیت نمایه توده بدنی بیمار را تعیین و در این ستون مقدار آن را بنویسید .

( ستون 6 ) بررسی مصرف دخانیات :  در صورتیكه بیمار دخانیات مصرف می كند، اگر چپق یا قلیان مصرف می كند از او سؤال كنید بطور متوسط چند بار در روز مصرف می كند؟وجواب را در این ستون یادداشت كنید . اگر بیمار سیگار مصرف می كنددر هر مراقبت از او سؤال كنید بطور متوسط چند نخ سیگار در روز مصرف می كند؟ وجواب را در این ستون یادداشت كنید.

(ستون 7) آموزش : عناوین آموزشهائی كه بصورت چهره به چهره به بیمار می دهید، در این ستون یادداشت كنید .

(ستون 8)سایر:اگر غیر از خدمت ارائه شده در ستونهای 3 الی 7 مراقبت دیگری انجام شود، در این ستون یادداشت كنید.

• توجه :قسمت عوارض بیماری ، دستورات پزشك و نتایج آزمایشات انجام شده فقط مربوط به پزشك مركز است و باید توسط اوتكمیل شود.

(ستون 9)عوارض بیماری:اگر در طی مراقبتهای معمولی بیماركه توسط پزشك انجام می شود ، پزشك متوجه عارضه ا ی ناشی ازبیماری قلبی عروقی مثل نارسایی قلبی، سكته قلبی و یا سكته مغزی در بیمار شود و آن را تائید كند و یا پس از ارجاع به سطح بالاتر عارضه بیمار بررسی و به تائید پزشك متخصص برسد،پس از دریافت پس خوراند از سطح بالاتر، پزشك مركز می بایست محل ونوع عارضه را در محل مربوطه بنویسد.

(ستون 10)دستورات پزشك و نتیجه آزمایشات انجام شده : نوع داروی مصرفی ، مقدار و زمان مصرف دارو ، زمان پیگیری و مراقبت بعدی ، مراقبت خاص و … می بایست توسط پزشك مركز در این قسمت یادداشت گردد .

در صورتیكه بیماردر ارتباط با بیماری قلبی عروقی آزمایش انجام داده است، نتیجه آزمایشات بایستی توسط پزشك مركز در این ستون ثبت گردد .

(ستون 11)دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه : اگر بیمار به دلایل فوت ،مهاجرت به روستای دیگریا شهر ،عدم تمایل به همكاری و یا دلایل دیگر به خانه بهداشت مراجعه نمی كند، در این ستون علت آن را بنویسید .

(ستون 12)ارجاع به: اگربیمار توسط بهورز به پزشك مركز ارجاع (فوری یا غیر فوری) شود،در این ستون كلمهپزشك مركزرا بنویسید.

اگر بیمار در صورت لزوم برای تشخیص و درمان بیماری قلبی عروقی و عوارض آن توسط پزشك مركز به پزشك متخصص ارجاع شود ،در این محل نوع تخصص پزشك را بنویسید .

اگر بیمار بعلت بیماری قلبی عروقی وعوارض آن برای بستری در بیمارستان ارجاع شود ، در این ستون كلمه بستری و تاریخ ارجاع را بنویسید .

بعد از ارجاع ،نتایج اقدامات انجام شده می بایست با كمك كاردان وپزشك مركز در سطر بعدی یادداشت گردد(با بررسی پس خوراند فرم ارجاع) ستون13) ملاحظات :  هر موضوع و اطلاعات مهم دیگر در ارتباط با بیماران را در این ستون بنویسید ( مانند سابقه بیماری خاص و …)

 

نكات مورد توجه در تكمیل فرم مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی

1-مشخصات تمام بیماران قلبی عروقی را علاوه بر این فرم به ترتیب در فرم پیگیری بیماران مخصوص بیماران مبتلا به بیماران قلبی عروقی نیز ثبت كنید.

2-برای بیمارانیكه تحت نظر پزشك مركز نیستند نیز می بایست این فرم وفرم پیگیری بیماران تنظیم گردد و مراقبت توسط بهورزان انجام گیرد .همچنین می بایست با پرسش از بیمار ، وضعیت درمانی بیمار بررسی و در فرم یادداشت گردد .

3-بعد از شناسائی بیماران و تشكیل فرم مراقبت برای آن ها، افدامات انجام شده در هر مراقبت باید در این فرم ثبت شود.

 

1-فرم مراقبت افراد درمعرض خطر بیماری قلبی عروقی

اولین تاریخ  تشخیص بیماری/ عامل خطر

شماره پرونده خانوار: …………………….                      سابقه اختلال چربی خون:      دارد             ندارد         ……………….          سابقه خانوادگی(1)   :  دارد               ندارد

نام و نام خانوادگی  : …………………………………..              سابقه بیماری فشارخون بالا:   دارد              ندارد        ………………..           سابقه مصرف دخانیات: دارد                ندارد

تاریخ تولد :          /     /                                            سابقه بیماری دیابت:             دارد             ندارد         ………………..                      نوع دخانیات مصرفی : ………………..

قد (بر حسب سانتیمتر) : ……………….

تاریخ مراقبت	مراقبت        كننده (2)	خدمات ارائه شده						عوارض    بیماری (3)	دستوارت پزشك و نتیجه آزمایشات انجام شده	دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه (4)	ارجاع به(5)	ملاحظات
		مقدار فشار خون بر حسب میلی متر جیوه	مقدار وزن بر حسب كیلوگرم	مقدار نمایه توده بدنی	بررسی مصرف دخانیات	آموزش	سایر
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13

(1)سابقه خانوادگی :شامل بیماری قلبی عروقی،فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون،چاقی                     (2)مراقبت كننده: شامل بهورز،پزشك مركز،سایر پزشكان(دولتی یا خصوص                                                 (3) عوارض بیماری: شامل عوارض چشمی ،عصبی ،مغزی ،قلبی ، ……….                                            (4)دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه : شامل دلایل مهاجرت، مرگ ، عدم تمایل به همكاری و…………

(5)ارجاع به: شامل پزشك مركز ، پزشك متخصص و برای بستری در بیمارستان

 

تاریخ مراقبت	مراقبت        كننده (2)	خدمات ارائه شده						عوارض    بیماری (3)	دستوارت پزشك و نتیجه آزمایشات انجام شده	دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه (4)	ارجاع به(5)	ملاحظات مقدار نمایه توده بدنی
		مقدار فشار خون بر حسب میلی متر جیوه	مقدار وزن بر حسب كیلوگرم	مقدار نمایه توده بدنی	بررسی مصرف دخانیات	آموزش	سایر
1	2	3	4	5	6	7	8	1	2	3	4	5

(1)سابقه خانوادگی :شامل بیماری قلبی عروقی،فشارخون بالا،دیابت،اختلال چربی خون،چاقی                     (2)مراقبت كننده: شامل بهورز،پزشك مركز،سایر پزشكان(دولتی یا خصوص                                                                                      (3) عوارض بیماری: شامل عوارض چشمی ،عصبی ،مغزی ،قلبی ، ……….                                                 (4)دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه : شامل دلایل مهاجرت، مرگ ، عدم تمایل به همكاری و…………                                                 (5)ارجاع به: شامل پزشك مركز ، پزشك متخصص و برای بستری در بیمارستان

 

2-فرم مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی

اولین تاریخ  تشخیص بیماری

شماره پرونده خانوار: …………………….                      سابقه اختلال چربی خون:   دارد         ندارد       ………………..           سابقه بیماری دیابت:          دارد         ندارد

نام و نام خانوادگی  : …………………………………..              سابقه سکته قلبی:             دارد         ندارد       …………………           سابقه بیماری فشارخون بالا: دارد         ندارد

تاریخ تولد :         /     /                                            سابقه سکته مغزی:            دارد         ندارد        ………………..       سابقه مصرف دخانیات:       دارد         ندارد

قد (بر حسب سانتیمتر) : ……………….                                                                                                                    نوع دخانیات مصرفی : ………………..

تاریخ مراقبت	مراقبت        كننده (1)	خدمات ارائه شده						عوارض    بیماری قلبی عروقی                             (2)	دستوارت پزشك و نتیجه آزمایشات انجام شده	دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه (3)	ارجاع به(4)	ملاحظات
		مقدار فشار خون بر حسب میلی متر جیوه	مقدار وزن بر حسب كیلوگرم	مقدار نمایه توده بدنی	بررسی مصرف دخانیات	آموزش	سایر
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13

(1)مراقبت كننده: شامل بهورز،پزشك مركز،سایر پزشكان(دولتی یا خصوصی)                                      (3)دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه : شامل دلایل مهاجرت، مرگ ، عدم تمایل به همكاری و…………

(2) عوارض سكته قلبی: شامل عوارض مغزی ،قلبی ، ……….                                        (4)ارجاع به: شامل پزشك مركز ، پزشك متخصص و برای بستری در بیمارستان

 

تاریخ مراقبت	مراقبت        كننده (1)	خدمات ارائه شده						عوارض    بیماری قلبی عروقی                             (2)	دستوارت پزشك و نتیجه آزمایشات انجام شده	دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه (3)	ارجاع به(4)	ملاحظات مقدار نمایه توده بدنی
		مقدار فشار خون بر حسب میلی متر جیوه	مقدار وزن بر حسب كیلوگرم	مقدار نمایه توده بدنی	بررسی مصرف دخانیات	آموزش	سایر
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13

(1)مراقبت كننده: شامل بهورز،پزشك مركز،سایر پزشكان(دولتی یا خصوصی)                                    (3)دلیل عدم مراقبت در صورت قطع برنامه : شامل دلایل مهاجرت، مرگ ، عدم تمایل به همكاری و…………

(2) عوارض سكته قلبی: شامل عوارض مغزی ،قلبی ، ……….                                 (4)ارجاع به: شامل پزشك مركز ، پزشك متخصص و برای بستری در بمارستان

 

راهنمای فرم  پیگیری بیماران

 

پس از شناسایی افراد در معرض خطر وبیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی ،اسامی ومشخصات آنان را از“ فرم مراقبت بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی” ‌استخراج و به ترتیب در فرم پیگیری افراد در معرض خطر یا بیماران وارد كنید . این فرمها را در پوشه جداگانه تحت عنوان پوشه فرم پیگیری افراد در معرض خطر یا بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی نگهداری كنید .

 

دستورالعمل تكمیل فرم پیگیری بیماران

در ابتدا نام مركز بهداشتی – درمانی روستائی ، خانه بهداشت ، آبادی یا روستای تحت پوشش خانه بهداشت را بر حسب قمر یا اصلی ، سال تكمیل فرم و نام عامل خطر آفرین یا بیماری زمینه ساز و یا بیماری قلبی عروقی را در قسمت سمت چپ بالای فرم یادداشت كنید و به ترتیب زیر اطلاعات را تكمیل كنید :

(ستون 1 ) ردیف  : شماره ردیف را به ترتیب 1، 2، ….. بنویسید و همین شماره ردیف را در قسمت ملاحظات فرم مراقبت بیماران مبتلا به سكته قلبی كه مختص همان بیماراست نیز ثبت كنید .

اطلاعات مربوط به ستون 2 الی 5 را از پرونده خانوار فرد بیمار استخراج و به ترتیب در این فرم یادداشت نمائید .

(ستون 2 ) نام و نام خانوادگی:  اسامی تمام افراد در معرض خطر  یا بیماری قلبی  عروقی كه در طول سال شناسایی شده و یا قبلا“ مبتلا به بیماری بوده اندرا در این ستون ثبت كنید .

(ستون 3 ) سال تولد: تاریخ تولد را بر اساس سال یادداشت كنید مثل 1345.

(ستون 4) شماره پرونده خانوار : شماره پرونده خانوار فرد را در این ستون ثبت كنید .

(ستون 5 ) تاریخ اولین مراجعه :تاریخ اولین روزی كه فردبرای غربالگری مراجعه كرده است دراین ستون ثبت كنید.

(ستون 6 ) اولین تاریخ تشخیص بیماری : اولین تاریخ تشخیص بیماری فرد را بر حسب ماه و سال در این ستون بنویسید.(از فرم مراقبت بیماران مبتلا به سكته قلبی و یا سكته مغزی استخراج كنید)

(ستون 7 الی 30 ) تاریخ خدمات انجام شده : این قسمت از ستونهای مربوط به ماههای سال تشكیل شده است . تاریخ روزی كه بایستی شخص بیمار برای مراقبت به خانه بهداشت مراجعه كند را بر حسب مراقبت بهورز یا پزشك با مداد در ستون مربوطه بنویسید . در صورت مراجعه پس از انجام مراقبتهای لازم تاریخ آن را با خودكار بنویسید ودور آن رادایره بكشیدو به همین ترتیب تا پایان ستونها ادامه دهید . در صورت عدم مراجعه پیگیری كنید .

اگر مراقبت در منزل انجام شود دور تاریخ دایره قرمز بكشید .

در ستون هر ماه دو ستون بصورت ستاره * و دایره O   مشخص شده است ، ستون * مربوط به مراقبت بهورز و ستون O  مربوط به مراقبت پزشك است .

اطلاعات این قسمت را از فرم مراقبت افراد در معرض خطر یا بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی استخراج كنید.

(ستون 31) ملاحظات: هر موضوع و اطلاعات مهم دیگر در ارتباط با بیماران را در این ستون بنویسید ( مانند علت عدم مراجعه وتاریخ قطع مراقبت و پیگیری و………)

نكات مورد توجه در تكمیل فرم پیگیری بیماران

1- در صورت مراقبت بیمار بیش از یكبار در ماه ،می توان این ستون را به قسمتهای افقی تقسیم نمود وتاریخ هر مراقبت را در قسمت مربوطه یادداشت كرد .

 

فرم پیگیری بیماران /افراد در معرض خطر

مركز بهداشتی درمانی روستایی  :    ………

خانه بهداشت : ………………                                                            سال : …………                                                نام بیماری/عامل خطر ساز : …………………..

روستا    : ……………  قمر c    اصلی  c

ردیف	نام و نام خانوادگی	سال تولد	شماره پروند ه خانوار	تاریخ اولین مراجعه	اولین تاریخ تشخیص بیماری	تاریخ خدمات انجام شده																								ملاحظات
						فروردین		اردیبهشت		خرداد		تیر		مرداد		شهریور		مهر		آبان		آذر		دی		بهمن		اسفند
						*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡	*	¡
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30	31

* تاریخ مراقبتی كه توسط بهورز برای بیمار انجام می گیرد در این ستون نوشته می شود                                                          ¡ تاریخ مراقبتی كه توسط پزشك انجام می گیرد در این ستون نوشته می شود

 

راهنمای استفاده از نمودار نمایه توده بدنی ( BMI )

 

این نمودار از سه خط عمودی تشكیل شده است . خط اول از سمت چپ مربوط به قد ، خط وسط مربوط به وضعیت بدنی فرد(تعیین چاقی، اضافه وزن  ،طبیعی ولاغری ) وخط سوم مربوط به وزن می باشد .

ابتداقد و وزن فردرا اندازه گیری و با استفاده از نموداروضعیت توده بدنی فردرا مشخص كنید. برای این كار وزن ( بر حسب كیلو گرم ) را روی خط وزن ، و قد را ( بر حسب سانتیمتر ) روی خط قد مشخص كنید . سپس دو نقطه وزن و قد را توسط یك خط كش بهم متصل نمائید هر نقطه از خط وسط كه توسط خط كش قطع شود آن نقطه نشان دهنده وضعیت توده بدنی فرد مورد نظر میباشد ، بطوریكه قسمت زرد مربوط به افراد لاغر ، قسمت سبز مربوط به افراد با وزن طبیعی ،  قسمت نارنجی مربوط به افراد دارای اضافه وزن و قسمت قرمز مربوط به افراد چاق (درجه 1،2و3)است . پس از مشخص شدن توده بدنی فرد ، افراد چاق جزء گروه افراد در معرض خطر قرار می گیرند .